ប្រវត្តិរបាំប្រជាប្រិយខ្មែររាំវង់ រាំក្បាច់
យោងតាមសៀវភៅ «ទស្សនីយភាពខ្មែរ» លើកឡើងថា មិនខុសអ្វីពីល្បែងប្រជាប្រិយចោលឈូង លាក់កន្សែង ចាប់កូនខ្លែង បោះអង្គញ់ ស្តេចចង់ ឬល្បែងឯទៀតដែលខ្មែរនិយមនាំគ្នាលេងកម្សាន្ត
យោងតាមសៀវភៅ «ទស្សនីយភាពខ្មែរ» លើកឡើងថា មិនខុសអ្វីពីល្បែងប្រជាប្រិយចោលឈូង លាក់កន្សែង ចាប់កូនខ្លែង បោះអង្គញ់ ស្តេចចង់ ឬល្បែងឯទៀតដែលខ្មែរនិយមនាំគ្នាលេងកម្សាន្តក្នុងពិធីបុណ្យនានា ពិសេសគឺបុណ្យចូលឆ្នាំប្រពៃណីជាតិនោះឡើយ របាំប្រជាប្រិយរាំវង់ រាំក្បាច់ គឺជាប្រភេទរបាំដែលមានការនិយមជាទូទៅនៅក្នុងទូទាំងប្រទេស ទោះនៅទីក្រុង ក៏ដូចជាជនបទ នៅតំបន់ភ្នំ ក៏ដូចនៅវាលទំនាប ឬក៏តំបន់មាត់សមុទ្រ ។ របាំប្រជាប្រិយខ្មែរនេះ ជាប្រភេទរបាំដែលងាយចាំ ងាយចេះ ហើយងាយរៀបចំសម្តែងទៀតផង ។ អាស្រ័យហេតុនេះទើបគេសង្កេតឃើញប្រជាជនខ្មែរ តាំងពីព្រះរាជា នាម៉ឺនសព្វមុខមន្ត្រីរហូតដល់ប្រជារាស្ត្រ ទាំងក្មេង ទាំងចាស់ ប្រុសស្រីចេះរាំរបាំនេះ គ្រប់ៗគ្នា ។
ឯពាក្យថា «រាំវង់» គឺជាលក្ខណៈពិសេសសម្រាប់សម្គាល់រូបភាពនៃរបាំនេះ ពោលគឺពេលរាំគេនាំគ្នារាំបន្តគ្នាជារង្វង់មូល ហើយជារបាំសម្រាប់រាំលេងកម្សាន្ត ឬក៏រាំដើម្បីបំបាត់ការនឿយហត់ ក្រោយពីការបំពេញពលកម្មនានារួច ។
ចំពោះប្រវត្តិកំណើតនៃ «របាំរាំវង់» នេះវិញ បើពឹងផ្អែកលើឯកសារសរសេរដែលមានបន្តិចបន្តួច និងផ្អែកលើភាពជាក់ស្តែងក្នុងជីវិតដែលបានប្រព្រឹត្តដល់យើងសព្វថ្ងៃនេះ ជឿថា សិល្បៈរាំវង់មានអាយុច្រើនសតវត្សរ៍ណាស់មកហើយនៅលើទឹកដីនៃមាតុភូមិកម្ពុជា ។ ព្រោះតាំងពីបុព្វេដ៏យូរលង់ ទាំងជនជាតិខ្មែរ និងជនជាតិឯទៀត ដែលស្ថិតក្នុងអំបូរជាមួយគ្នាដូចជា ព្នង គ្រឹង ទំពូន ព្រៅ… មានការទាក់ទងនឹងការរាំវង់ ឬជារង្វង់មូលនេះជាច្រើន ។
-បងប្អូនជនជាតិខ្មែរលើ ភូមិភាគឦសាននៃប្រទេ ឬតំបន់ព្រៃភ្នំនៃភូមិភាគដទៃទៀតនិយមរាំលេងកម្សាន្តនៅជុំវិញភ្នក់ភ្លើងនាពេលរាត្រី ។ ទម្លាប់រាំវង់ជុំវិញភ្នក់ភ្លើងនេះមានអាយុច្រើនពាន់ឆ្នាំមកហើយ ហើយក៏នៅមានសេសសល់រហូតដល់សព្វថ្ងៃនេះ ។
-ក្នុងពិធីលៀងអារក្ខ ឬឡើងអ្នកតា (ជំនឿខ្មែរដើមមានតាំងពីយូរលង់ មុនសម័យដែលព្រាហ្មញ្ញសាសនា និងព្រះពុទ្ធសាសនាហូរចូលមកក្នុងតំបន់ជ្រោយសុវណ្ណភូមិ, ពោលគឺតាំងពីមុន៣០៩ឆ្នាំមុន គ្រឹស្តស័ករាជ (ព្រះតេជគុណ ប៉ាង ខាត់…) ជនជាតិខ្មែរតែងនាំគ្នាសង់រោងតូចមួយដោយធ្វើរាជវ័តព័ទ្ធជុំវិញ ហើយរូបមេមត់ (អ្នកចូលរូប) តែងតែរាំជារង្វង់មូលជុំវិញរោងនោះ ក្នុងពេលប្រារព្ធពិធីលៀងអារក្ខនេះ ។
-ឯពិធីកាប់ក្របីថ្វាយអ្នកតារបស់បងប្អូនជនជាតិព្នង គ្រឹង ទំពូន មានអាយុច្រើនរាប់ពាន់ឆ្នាំមកហើយ ដែលគេឃើញមានរូបចម្លាក់នៅលើជញ្ជាំងប្រាសាទបាយ័ន ដែលកសាងក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ (១១៨១-១២១៨) ហើយដែលបងប្អូនយើងថែរក្សាឱ្យគង់វង្សរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះផងនោះ ក៏មានទម្លាប់រាំជាវង់ ឬជារង្វង់មូលផងដែរ ។
លើសពីនេះទៅទៀត បងប្អូនជនជាតិ ព្រៅ ព្នង គ្រឹង ទំពូន នៅប្រកាន់ខ្ជាប់ទំនៀម «រាំវង់ភូមិថ្មី» ដែលភាសាជនជាតិនិយមថា «រាំវង់ស្រុ៊ក ហាន់ទើម» ។ របាំរាំវង់ភូមិថ្មីគេមានទម្លាប់ធ្វើនៅក្នុងពេលេប្តូរភូមិពីភូមិចាស់ទៅរស់នៅភូមិថ្មី ។ តាមធម្មតាក្នុងរយៈពេលពីបីទៅប្រាំពីរឆ្នាំ មុននឹងប្តូរភូមិ ឬចាកចេញពីភូមិចាស់ មេកន្ទ្រាញ និងចាស់ទុំក្នុងភូមិ តែងនាំគ្នាធ្វើពិធីផ្សងទៅតាមជំនឿរបស់ខ្លួនដើម្បីរកកន្លែងដីថ្មី ដែលមានលក្ខណៈភូមិសាស្ត្រល្អ មានទឹកគ្រប់គ្រាន់ និងជាកន្លែងដែលអាចការពារសន្តិសុខជូនញាតិមិត្តក្នុងស្រុកភូមិបានល្អ ។ ពេលផ្សងរើសរកដីថ្មីបានហើយ ទើបគេនាំគ្នាធ្វើពិធីកំណត់ឆ្នាំសម្រាប់រស់នៅ គឺឱ្យដឹងថា តើពួកគេអាចរស់នៅបានប៉ុន្មានឆ្នាំ នៅនឹងភូមិថ្មីនោះ ? ពិធីកំណត់ឆ្នាំសម្រាប់រស់នៅនេះប្រព្រឹត្តទៅដោយមេកន្ទ្រាញ និងចាស់ទុំភូមិធ្វើពិធីផ្សងដោយយកប្រទាលមកចិត្តទម្លាក់លើដីចំនួនប្រាំពីរចំណិត ។ បើប្រទាលនោះក្រឡាប់ប៉ុន្មានចំណិតនោះគេជឿថា គេអាចរស់នៅក្នុងភូមិថ្មីនោះបានប៉ុណ្ណឹងឆ្នាំដែរ ពោលគឺតាមចំនួនចំណិតប្រទាលដែលក្រឡាប់នោះ ។ ដូចជាបើប្រទាលក្រឡាប់បី ឬប្រាំចំណិត នោះគេអាចរស់នៅទីនោះបានបី ឬប្រាំឆ្នាំដែរ ។ ជំនឿនេះមានរៀងរហូតតាំងពីបុព្វេ យូរលង់ណាស់មកហើយរហូតដល់សព្វថ្ងៃនេះ ។ ពេលធ្វើពិធីផ្សងរកដីថ្មីបានហើយមេកន្ទ្រាញក៏ប្រកាសឱ្យអ្នកស្រុក អ្នកភូមិរុះរើពីភូមិចាស់ទៅរៀបចំផ្ទះសម្បែងនៅភូមិថ្មី ។ ពេលនាំគ្នាចូលទៅភូមិថ្មីជាដំបូង គេនាំគ្នាប្រារព្ធពិធីសម្តែងរបាំរាំវង់ភូមិថ្មីនេះមុនគេបង្អស់ ។ អ្នកស្រុកអ្នកភូមិមានស្រី មានប្រុសនាំគ្នារាំជាគូ (តាមប្រពៃណីដូនតា) តៗគ្នារហូតដល់បច្ចុប្បន្ននេះ ដែលមានជំនឿថា នឹងនាំឱ្យគេ គ្រប់ៗគ្នាបានសេចក្តីសុខចម្រើន ។
ការរៀបរាប់ខាងលើនេះបញ្ជាក់ថា របាំរាំវង់នៅប្រទេសកម្ពុជា មានតាំងពីយូរយារណាស់មកហើយជារបាំដែលជាប់នឹងពិធីប្រពៃណី តែលុះចំណេរក្រោយមកទើបក្លាយជារបាំប្រជាប្រិយដែលមានការនិយមចូលចិត្តពីគ្រប់មជ្ឈដ្ឋានក្នុងសង្គមជាតិកម្ពុជាទាំងមូល ។ ក្រោយមកទៀតក្នុងពេលដែលប្រទេសជិតខាងមាន សៀម និងឡាវ បានចាប់កំណើតឡើង របាំរាំវង់នេះ ក៏ដូចជាទម្រង់សិល្បៈឯទៀតដែរ បានហូរចុះហូរឡើង ឬក៏ជះឥទ្ធិពលឆ្លងគ្នាទៅវិញទៅមករវាងខ្មែរ និងលាវ ខ្មែរ និងសៀម ពិសេសគ្រប់តំបន់ជាយដែន និងតំបន់ដែលមានប្រជាជនខ្មែរ-លាវ ឬខ្មែរ-សៀមរស់នៅលាយឡំគ្នាច្រើននោះ ។
បើតាមឯកសារ ខ្លះៗដែលនៅសល់ និងតាមព័ត៌មានដែលក្រុមអ្នកស្រាវជ្រាវទទួលបានពីចាស់ទុំជាច្រើនបានបញ្ជាក់ថា នៅប្រទេសកម្ពុជារបាំប្រជាប្រិយរាំវង់ រាំក្បាច់ បានរីកចម្រើនយា៉ងខ្លាំងនៅសតវត្សទី២០ ។ ពិសេសគឺតាំងពីពេលដែលចលនាខ្មែរឥស្សរៈកើតមាននៅគ្រប់តំបន់ក្នុងប្រទេស និងជីវពលនារីក្លាហានក្រោកឡើងបណ្តេញអាណានិគមបារាំង ដើម្បីទាមទារឯករាជ្យជូនជាតិមាតុភូមិនោះមក ហើយដែលគេអាចឃើញមានសល់នៅបទចម្រៀងរាំវង់មួយចំនួនដែលអាចជាតឹកតាង ឬជាអនុស្សាវរីយ៍នៃសម័យកាលនោះផង ។ ប្រហែលនៅក្នុងពេលនោះដែរ ដែលឥទ្ធិពលនៃពាក្យបរទេសដូចជាពាក្យថា រាំ «ឡាំថូន» ឬឡក «ឡាំថូន» ថូនគឺស្គរ ត្រូវខ្មែរយកមកប្រើ ព្រោះពេលនោះកងទ័ពខ្មែរឥស្សរៈដែលបោះទីតាំងក្នុងព្រៃ ជ្រៅៗ តំបន់ភ្នំដងរែក តំបន់ជ្រាវឱរា៉ល់ ភ្នំក្រវាញ តំបន់ភាគឦសាននៃប្រទេស (ដែលអាចចងសម្ព័ន្ធជាមួយឥស្សរៈឡាវ) ឬតំបន់មាត់សមុទ្រក្តី ច្រើននាំគ្នាលេងរាំវង់ ដោយប្រើស្គរដៃមួយប៉ុណ្ណោះ និងចម្រៀងដែលមានលក្ខណៈងាយស្រួលក្នុងការកម្សាន្តទៅតាមកាលៈទេសៈនៃការតស៊ូ និងការរស់នៅដោយយកព្រៃជ្រៅជាមូលដ្ឋានបង្អែក ។ សូមបញ្ជាក់ថា ស្គរដៃនេះជាស្គរនៃវង់ភ្លេងអារក្ស ឬវង់ភ្លេងប្រពៃណី ភ្លេងការរបស់ជនជាតិខ្មែរដែលមានកំណើតរាប់ពាន់ឆ្នាំមកហើយ ។
តាំងពីពេលស្រុកខ្មែរបានឯករាជ្យ ពីពួកអាណានិគមបារាំងនាថ្ងៃទី៩ វិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៩៥៣ មក ប្រទេសជាតិ និងប្រជារាស្ត្រមានសេរីភាពគ្រប់គ្រាន់ ។ របាំប្រជាប្រិយរាំវង់ រាំក្បាច់ ក៏បានរីកចម្រើនយ៉ាងខ្លាំងក្លា ពោលគឺនៅកន្លែងខ្លះ គេរាំជាមួយស្គរដៃ ពេលខ្លះគេរាំជាមួយវង់ភ្លេងខ្មែរ ដែលមានឧបករណ៍ ស្គរ ទ្រ រនាត និងឧបករណ៍ច្រើន ផ្សេងៗទៀតរហូតដល់វង់តន្ត្រីសម័យយា៉ងទំនើប ដែលយើងឃើញរហូតដល់សព្វថ្ងៃនេះផង ។
របៀបសម្តែង
ដូចបានពណ៌នារួចមកហើយថា រាំវង់ រាំក្បាច់ ជារបាំប្រជាប្រិយខ្មែរមានលក្ខណៈងាយស្រួលចាំ ងាយចេះ ទាំងក្បាច់ក្បូរ ប្រើដៃ ជើង ក ចង្កេះ ទៀតសោតក៏សាមញ្ញណាស់ដែរ។ ចង្វាក់វិញមិនយឺតពេក ក៏មិនញាប់ពេកដែរ គឺបើស្តាប់សំឡេងស្គរដៃឮ «ប៉ាក់ ពើង ប៉ាក់ (ៗ)» ឬក៏ «តាក់ ទីង តាក់ (ៗ)» យា៉ងនេះ ។ ក្នុងពេលរាំទាំងស្រីទាំងប្រុស ត្រូវបោះជំហានឆ្វេងស្តាំទៅមុខ ដោយស្រីរាំនៅខាងមុខ ប្រុសរាំពីក្រោយបន្តគ្នា ឬពេលខ្លះរាំកៀងគ្នា ឬជំរុញឱ្យប្តូរគូក៏មាន ។ ឯដៃត្រូវ «ជីប» ពីក្រោម ហើយលើកចំពីមុខទៅ «លា» ខាងលើ បញ្ច្រាសគ្នា ឆ្វេងម្តង ស្តាំម្តង ហើយលៃដៃ និងជើងនោះក៏ឱ្យបញ្ច្រាស់គ្នាផងដែរ គឺបើឈានជើងស្តាំទៅមុខ ត្រូវលើកដៃឆ្វេង ហើយបើឈានជើងឆ្វេងទៅមុខវិញ ត្រូវលើកដៃស្តាំ ។ល។ រួចជួនកាលគេរាំធ្វើដំណើរទៅមុខបីជំហាន រួចគោះជើងមកខាងក្រោយ «មួយ» ក៏មាន ហើយចេះតែបន្តយ៉ាងនេះជារង្វង់មូលរហូតទៅ ។
ឯចង្វាក់ភ្លេងរាំវង់វិញ ជាទូទៅពេលចាប់ផ្តើមច្រើនតែស្ថិតនៅក្នុងចង្វាក់នឹង ឬស្មើធម្មតា លុះជិតចប់បទ នីមួយៗ ក្រុមតន្ត្រីច្រើនតែប្រគំរន្ថើនឡើងៗ «ញាប់ឡើងៗ» រហូតដល់ចប់ ។
ចំណែកខាងរាំក្បាច់ ក៏មានលំនាំប្រហាក់ប្រហែលគ្នានឹងក្បាច់រាំវង់ដែរ គឺដៃត្រូវ «ជីប» ពីក្រោម ហើយលើកខ្ពស់ឡើងលើ រួចទៅ «លា» នៅខាងលើខាងឆ្វេងម្តង ខាងស្តាំម្តង ប្តូរវេនគ្នាដោយលៃឱ្យបញ្ច្រាសគ្នានឹងជើង ដែលបោះខ្វែងគ្នាឈានទៅមុខនោះផង ។ ពោលគឺបើបោះជើងស្តាំឈានទៅមុខ ខ្វែងជើងឆ្វេងដែលទ្រទម្ងន់ដងខ្លួន ដៃឆ្វេងដែល «ជីប» ពីក្រោមត្រូវវាសលើកខ្ពស់ ឡើងលើត្រឹមចុងចិញ្ចឹម ហើយ «លា» នៅខាងឆ្វេង ។ លុះដល់ឈានជើងឆ្វេងទៅមុខ ខ្វែងនឹងជើងស្តាំដែលទ្រទម្ងន់ដងខ្លួនវិញនោះ ដៃស្តាំដែល «ជីប» នៅខាងក្រោមត្រូវលើកខ្ពស់ឡើង រួច «លា» នៅខាងស្តាំវិញម្តង ។ ធ្វើចលនាយ៉ាងនេះក្នុងដំណើររាំឈានទៅមុខជារង្វង់មូលដូចជារាំវង់ដែរ ខុសតែចង្វាក់នោះយឺតជាង គឺបើស្តាប់ជើងស្គរឃើញ «តាក់ តាក់ ទីង ទីង (ៗ)» ឬ «ប៉ាក់ ប៉ាក់ ពើង ពើង (ៗ) » យ៉ាងនេះ ។
ឯការតុបតែងលំអសម្រាប់រាំវិញមានលក្ខណៈសាមញ្ញបំផុត គឺមានតែទីលានស្អាត និងតុដាក់ផ្កាមួយថូ ឬមួយផើងដែលគេចាត់ទុកជាស្នូលកណ្តាលប៉ុណ្ណោះ ។ ប៉ុន្តែសម័យថ្មីនេះឃើញគេមានតុបតែងលំអភ្លើង ឬអ្វី ផ្សេងៗទៀតទៅតាមភាពសម្បូរបែបរបស់កន្លែង នីមួយៗទៀតផង ៕
ចែករំលែកព័តមាននេះ