នៅប្រទេសកម្ពុជា ការសិក្សាកើតមានហើយ តាំងពីសម័យព្រេងនាយ តែការសិក្សានេះដើមឡើយមាននៅតែក្នុងព្រះរាជសំណាក់ ។ ព្រះរាជកុមារា ព្រះរាជកុមារី បុត្រធីតា មន្ត្រីតូចធំ សុទ្ធតែបានទទួលការសិក្សាបរិបូណ៌ ។ ប្រទេសកម្ពុជាកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនា និងសាសនាព្រាហ្មណ៍ ដូច្នេះការសិក្សា
នៅប្រទេសកម្ពុជា ការសិក្សាកើតមានហើយ តាំងពីសម័យព្រេងនាយ តែការសិក្សានេះដើមឡើយមាននៅតែក្នុងព្រះរាជសំណាក់ ។ ព្រះរាជកុមារា ព្រះរាជកុមារី បុត្រធីតា មន្ត្រីតូចធំ សុទ្ធតែបានទទួលការសិក្សាបរិបូណ៌ ។ ប្រទេសកម្ពុជាកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនា និងសាសនាព្រាហ្មណ៍ ដូច្នេះការសិក្សាស្ថិតក្នុងឥទ្ធិពលនៃសាសនាទាំងពីរនេះ ។
អត្ថបទបរិយាយពីការសិក្សានៅសម័យបុរាណនេះ ព្រឹទ្ធាចារ្យមៀច ប៉ុណ្ណ យោងតាមទស្សនាវដ្តីខេមរយានកម្មលេខ៧ ឆ្នាំ១៩៦៨ ។
សម័យនគរភ្នំ
នៅសម័យនគរភ្នំ ការសិក្សាបានចម្រើនហើយ ។ ភិក្ខុ-សាមណេរ បានទទួលការសិក្សារហូតដល់វិជ្ជាជាន់ខ្ពស់ ។ កាលនោះមានព្រះថេរៈអង្គខ្លះបានរៀនដល់ភូមិសិក្សាកម្រិតខ្ពស់ ចេះវិជ្ជាច្រើនប្រការមានភាសាសាស្ត្រជាដើម ជាក់ស្តែងគឺព្រះមហាថេរសង្ឃបាល ។ ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទកៅណ្ឌិន្យ គ្រឹស្តសតវត្សទី៥ ព្រះមហាថេរៈអង្គនេះបាននិមន្តទៅកាន់ប្រទេសចិន ។ ព្រះចៅក្រុងចិន ប្រោសប្រាណណាស់។ ព្រះមហាថេរសង្ឃបាល បានប្រែព្រះត្រៃបិដក និងគម្ពីរវិមុត្តិមគ្គទៅជាភាសាចិននៅការិយាល័យនគរភ្នំ (Founan Quang) នាប្រទេសចិន។ ស្នាព្រះហស្តជាភាសាចិន មានសេចក្តីវិសេសវិសាលណាស់ ពុំមានអ្នកណាម្នាក់អាចស្មានបានថា ជាស្នាដៃខ្មែរឡើយ ។ ដូច្នេះហើយ បានជាព្រះចៅក្រុងចិនសព្វព្រះរាជហឫទ័យ ហើយថ្វាយព្រះអង្គជាសិស្ស ។ ទ្រង់បានកសាងវត្តមួយប្រគេន សម្រាប់ឱ្យគង់នៅដោយក្តីក្សេមក្សាន្ត។ លទ្ធិពុទ្ធសាសនាមហាយានក្នុងសាកលលោក បានស្គាល់ព្រះនាមសង្ឃបាលនេះច្បាស់លាស់ ណាស់ ។ គេថែមទាំងបានចារឹកព្រះនាមនេះទុកនៅក្នុងគម្ពីរព្រះត្រៃបិដកចិនទៀតផង ។ កេរ្តិ៍ឈ្មោះប្រទេសកម្ពុជា អណ្តែតត្រសែតខ្ពង់ខ្ពស់ត្រឡុងត្រឡាយដោយសារព្រះមហាថេរអង្គនេះ រហូតដល់សព្វថ្ងៃ ។
សម័យចេនឡា
ក្នុងសម័យនេះ ការសិក្សាក៏លូតលាស់ចម្រើនណាស់ដែរ ។ អ្នកសិក្សាអក្សរសាស្ត្រសំស្ក្រឹតបានទទួលការសិក្សាខ្ពង់ខ្ពស់ហើយដែរ ។ ក្នុងរាជសំណាក់មានត្រកូលមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់មួយ មានការចេះដឹងដ៏ពិសេស បានជាប្រធានមន្ត្រីច្រើនរាជ្យ តាំងពីរជ្ជកាលព្រះបាទរុទ្រវរ្ម័ន គ្រឹស្តសករាជ ៥១៤ រហូតមកដល់រាជ្យព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី១ គ្រឹស្តសករាជ ៦៨១ ។ ក្នុងត្រកូលនេះមានមន្ត្រីម្នាក់ឈ្មោះសឹង្ហវីរៈជាចិន្តកវីឯក ក្នុងរាជ្យព្រះបាទឦសានវរ្ម័ន គ្រឹស្តសករាជ៦២៦។ កាព្យលោក ជាកាព្យជើងឯក ។ លោកមានបុត្រាមួយឈ្មោះសិង្ហទត្ត ធ្វើជាគ្រូពេទ្យ ហើយជាអ្នកប្រាជ្ញនៅក្នុងរាជព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ១ ។ ព្រះរាជាអង្គនេះ តែងតាំងលោកជានាយកក្រុងអាឍ្យបុរៈ ។ លោកសិង្ហទត្តនេះហើយ ដែលតែងអត្ថបទសិលាចារឹកអង្គជំនីក (ពុទ្ធិកសិក្សាឆ្នាំទី២ លេខ៨ ទំព័រ៩) សរសើរបិតាលោកថា «ជាកវីជើងឯក ចេះតែងកាព្យដ៏ប្រសើរ ដែលគេផឹកមិនចេះឆ្អែត» ។
សម័យមហានគរ
ព្រឹទ្ធាចារ្យមៀច ប៉ុណ្ណ បន្តថា មកដល់ពេលនេះការសិក្សាឡើងដល់ថ្នាក់ខ្ពស់បំផុត ។ មានអ្នកប្រាជ្ញច្រើននាក់ ទាំងអ្នកប្រាជ្ញផ្នែកព្រះពុទ្ធសាសនា ទាំងផ្នែកសាសនាព្រាហ្មណ៍ ខ្លះជាបុរោហិត ខ្លះជាព្រះរាជគ្រូ (រាជគុរុ) ។ ក្នុងរាជសំណាក់ មានមហាវិទ្យាល័យជាន់ខ្ពស់សម្រាប់ព្រះរាជត្រកូល ។ នៅក្នុងវត្តជ័យស្រី (ព្រះខាន់) ព្រះនាងឥន្ទ្រទេវី ជាព្រះអគ្គជាយានៃព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ទ្រង់ជាសាកលវិទ្យាធិការ ។ នៅក្នុងវត្តរាជវិហារ (តាព្រហ្ម) ព្រះមហាថេរថ្នាក់បណ្ឌិតមាន១៨អង្គ ជាសាស្ត្រាចារ្យមាន២.៧៤០អង្គ (ប្រវត្តិពុទ្ធសាសនា ប្រទេសខ្មែរទំព័រ៨៥) ។ ទាំងអស់នេះជាសសរស្តម្ភ ទ្រទ្រង់ការសិក្សានាសម័យនោះ ។ ស្នាដៃអ្នកប្រាជ្ញទាំងនេះមានតម្លៃរកកាត់ថ្លៃមិនបាន រកគូប្រៀបបានដោយកម្រ សូម្បីតែកវីព្រាហ្មណ៍ដែលនៅក្នុងប្រទេសទន្លេគង្គា (ឥណ្ឌា) ក៏មិនអាចយកឈ្នះបានឡើយ ។ អ្នកសិក្សាទាំងប៉ុន្មានកាលបើបានឃើញស្នាដៃកវីបុរាណ ពិសេសស្នាដៃកវីសិវសោម ទិវាករ ព្រះនាងឥន្ទ្រទេវី កិតិបណ្ឌិត ស្វរ្យកុមារ ។ល។ ហាក់ដូចបានក្រេបទឹកអម្រឹតដែលគេផឹកមិនចេះឆ្អែត ។
សេចក្តីដូចបានពោលដោយសង្ខេបមកនេះសរបញ្ជាក់ថា ប្រទេសកម្ពុជាយើងមានការសិក្សាតាំងពីសម័យបរុមបុរាណ ហើយមានការសិក្សាតាំងពីថ្នាក់ទាបដល់ថ្នាក់ខ្ពស់ទៀតផង ។
ចំពោះការចាត់ថ្នាក់សិក្សាវិញ ទោះបីមិនបានដឹងជាលំអិត ក៏អាចយល់បានថា មិនមានអ្វីប្លែកពីសម័យក្រោយ គឺក្នុងគ្រឹស្តសតវត្សទី១៩ប៉ុន្មានឡើយ ។
ការសិក្សាសម័យបច្ចុប្បន្ននេះ មានការចាត់ថ្នាក់ប្រកបដោយរបៀបរៀបរយល្អទៅតាមកាលៈទេសៈ ។
សម័យក្រោយមហានគរ
ព្រឹទ្ធាចារ្យមៀច ប៉ុណ្ណ លើកឡើងថា ការសិក្សាក្នុងគ្រឹស្តសតវត្សទី១៦ ទី១៧ ទី១៨ ធ្លាក់ចុះទន់ខ្សោយណាស់ ស្ទើរតែរលត់ទៅហើយ ។ តែទោះបីជាយា៉ងណា ក៏ការសិក្សានេះគ្រាន់តែរៀវស្តួចតូច តែមិនដល់ថ្នាក់ដាច់នោះឡើយ ។ លទ្ធិសាសនាព្រាហ្មណ៍រលត់បាត់ទៅហើយ តែប្រពៃណីសិក្សាតាមបែបព្រាហ្មណ៍នោះ បានជាប់ស្ថិតស្ថិររហូតមកដល់សម័យ ក្រោយៗ ។ ខ្មែរកាន់ពុទ្ធសាសនា ការសិក្សាតែងតែផ្អែកលើពុទ្ធសាសនា តែប្រពៃណីការសិក្សានៅយកតាមលទ្ធិសាសនាព្រាហ្មណ៍ គឺយើងឱ្យកូនចៅទៅនៅវត្ត (សំដៅអំឡុងឆ្នាំ១៩៦៨ ដែលទស្សនាវដ្តីខេមរយានកម្ម ផ្សាយពីអត្ថបទស្តីពី «ការសិក្សាសម័យបុរាណ» នេះ ) ព្រះមហាថេរ គឺសម្តេចព្រះសង្ឃរាជ រាជាគណៈ ឋានានុក្រម ចៅអធិការជាសាស្ត្រាចារ្យ ជាគ្រូ ពោលគឺវត្ត ជាសាលារៀន វត្តជាសាកលវិទ្យាល័យ ។ វិជ្ជាគ្រប់បែបយា៉ងស្ថិតនៅក្នុងវត្ត ។ វត្តជាជង្រុក ឬឃ្លាំងសារពើវិជ្ជា គឺអក្សរសាស្ត្រ គណិតសាស្ត្រ ហោរាសាស្ត្រ ពេទ្យសាស្ត្រ យុទ្ធសាស្ត្រ វិស្សកម្មសាស្ត្រ ។ល។ កុលបុត្រ កុលធីតា សុទ្ធតែជាសិស្សវត្ត ។ ចេញពីវត្តទៅ អាចជាព្រះមហាក្សត្រ សេនាបតី នាម៉ឺនមន្ត្រីកាន់ក្រសួងត្បូងការនៅក្នុងប្រទេស ។ ពាក្យ «ក្រសួង» ខ្មែរបុរាណហៅថា «ទ្រូង» ។
នេះហើយជាប្រពៃណីការសិក្សារបស់យើងពីបុរាណ បានជាគេហៅវត្តថា «ក្តី=កុដ្តិ» បានន័យថា អ្នកដែលចេញពីវត្តសុទ្ធជាអ្នក «ដឹងក្តី» ។
នៅសតវត្សទី១៦ ទី១៧ ទី១៨ តាមដឹងមកថា ការសិក្សារបស់យើងចុះរៀវរោយពន់ពេកណាស់ ។ ក្នុងសម័យនោះ មិនមែនតែការសិក្សាទេ អ្វីៗក៏ធ្លាក់ស្រឹមចុះទាំងអស់ នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់យើង ។ គេថា បើលោករលាយហើយ ធម៌ក៏នឹងត្រូវរលាយទៅដែរ បើលោកចម្រើនធម៌ក៏ត្រូវចម្រើនដែរ ។ តែលោកក៏ត្រូវពឹងធម៌ បើលោកដើរម្នាក់ឯង ឥតមានធម៌នោះ មុខជាផ្ទុះឆេះចេញជាភ្លើង ។
ក្នុងសតវត្សទី១៩
មកដល់សម័យនេះការសិក្សាចាប់ផ្តើមចម្រើនឡើងវិញ ។ សាស្ត្រាច្បាប់ សាស្ត្រាល្បែង សាស្ត្រាទេសន៍កើតឡើងច្រើន ។ ការសិក្សាវិជ្ជាជាន់ខ្ពស់ក៏កើតមានឡើងវិញ ។ មានចាត់ចែងឱ្យសិក្សាភាសាបាលីនៅក្នុងក្រុង ក្នុងវត្ត ធំៗ ។ អ្នកប្រាជ្ញក៏កើតមានច្រើនដែរ ។ ក្នុងព្រះរាជសំណាក់ក៏មានការសិក្សា នៅតាមវត្តអារាមទាំងឡាយទូទៅនៅក្នុងព្រះរាជាណាចក្រ ក៏សុទ្ធតែមានការសិក្សា ។
ក្នុងរាជ្យព្រះបាទហរិរក្សរាមា (ព្រះអង្គដួង) ព្រះអង្គជាមហាស្តម្ភដ៏ប្រសើរក្នុងការសិក្សា ។ ទ្រង់ជាអ្នកប្រាជ្ញ ទ្រង់ជាកវី ទ្រង់ជាបណ្ឌិត ទ្រង់ជាអ្នកនិពន្ធដ៏វិសេស ហើយទ្រង់ក៏ជាសាស្ត្រាចារ្យឯកទៀតផង ។
ក្នុងសម័យនោះ ព្រះបរមរាជវាំងឧដុង្គជាសាកលវិទ្យាល័យ ដែលមានព្រះអង្គដួងជាសាកលវិទ្យាធិការ ។ ទ្រង់បង្រៀនវិជ្ជាអក្សរសាស្ត្រខ្មែរ វិជ្ជាកាព្យ វិជ្ជានិពន្ធ ទ្រង់បង្រៀនបាលី បង្រៀនធម៌ ទស្សនវិជ្ជាពុទ្ធសាសនា និងវិជ្ជា ផ្សេងៗទៀតផ្ទាល់ព្រះអង្គ ។ ក្រៅពីរាជភារកិច្ចគ្រប់គ្រងដឹកនាំប្រទេសដ៏ធ្ងន់ ទ្រង់បានឆ្លៀតចំណាយព្រះបរមរាជវរោកាស ដ៏មានតម្លៃរបស់ព្រះអង្គទៅក្នុងការសិក្សា ទ្រង់បង្រៀនព្រះបរិយត្តិធម៌ដល់ភិក្ខុសាមណេរទៀតផង ។ ព្រះរាជដំណាក់ឃ្លាំងដែលនៅចំពីមុខព្រះទីនាំងទេវាវិនិច្ឆ័យឧដុង្គ ជាមន្ទីរសិក្សា ។ ព្រះរាជបរិពារ ក៏បានទទួលការសិក្សា ។ ក្រៅពីភារកិច្ចរបស់ខ្លួន ម្នាក់ៗសិក្សាបរិយត្តិធម៌រៀនបែបបទ ផ្សេងៗតាមបំណង រៀងៗខ្លួន ដូចជាភិក្ខុសាមណេរនៅតាមវត្តអារាមដែរ ។
ចាស់ទុំបានតំណាលថា ក្នុងរដូវកាន់បិណ្ឌ១៥ថ្ងៃ ទូទាំងព្រះរាជាណាចក្រ ក្នុងព្រះរាជដំណាក់ ក៏មានធ្វើរាជពិធីនេះដែរ គឺមានការធ្វើវត្តព្រឹកវត្តល្ងាច ទៀបភ្លឺ ។ ពេលព្រឹក ព្រះរាជបរិពារធ្វើវត្តព្រឹក ហើយសូត្របទបរាភវសូត្រ ដូចនៅក្នុងវត្តអារាមដែរ ។ គេសូត្របទនេះពីរោះណាស់ សំឡេងឮគ្រលួចទៅលើអាកាសឮរហូតចេញទៅក្រៅព្រះបរមរាជវាំងទៀតផង ។ កាលនោះមានអ្នកស្រែម្នាក់ក្រោកពីព្រលឹមចេញទៅភ្ជួរស្រែ លុះលីនឹមដើរដល់មុខព្រះបរមរាជវាំង ឮបទពីរោះពេកភាំងស្មារតីគាំងដើរទៅមុខពុំរួច ចេះតែលីនឹមត្រឡប់ចុះត្រឡប់ឡើងទាល់តែចប់បទបរា ទើបដឹងខ្លួនដើរទៅស្រែរួច ។ បទនេះគួរពីរោះពិត ព្រោះសុទ្ធតែសំឡេងស្រីស្នំ ក្រមការដែលបានសិក្សាពីព្រះឱស្ធផ្ទាល់ នៃព្រះករុណាជាម្ចាស់ជីវិត ត្រឹមត្រូវទៅតាមខ្ទាតបន្ទាត់ មិនមែនចេះតែស្រែកឱ្យតែឮ ង៉ែៗនោះឡើយ ។
ការសិក្សាវិជ្ជាភាសាខ្មែរ នៅក្រោមព្រះរាជូបត្ថម្ភនេះហ្មត់ចត់ណាស់ ។ ពាក្យ មួយមា៉ត់ៗដែលអានចេញមកសុទ្ធតែត្រឹមត្រូវជាភាសាខ្មែរ ដែលហៅថាបោរីវាចា (ភាសាអ្នកក្រុង) ដូចពាក្យថា «ពស់» ត្រូវអានតួ «ស» ជាទន្តជៈ (dental) ប្រកបឱ្យឮខ្យល់ «ស» ចេញមកតាមជើងធ្មេញ ។ ពាក្យថា «ពោះ» ត្រូវអានកំបុត ព្រោះវិសគ៌ៈ ឬវិសជ៌នីយ គ្រាន់តែរះមុខដូច្នេះជាដើម ។
ព្រះករុណាជាម្ចាស់ជីវិត ទ្រង់ជាកវីឯក ។ ទ្រង់បង្រៀនពាក្យកាព្យ បង្រៀនឱ្យចេះតែងសេចក្តី ជាកាព្យត្រឹមត្រូវឥតខ្ចោះ តាមលក្ខណៈបទ និងតាមជើងកាព្យ ដែលមានចែងក្នុងកាព្យវិជ្ជា ដូចសាស្ត្រាកាកី ដែលជាព្រះរាជនិពន្ធស្រាប់ ។ សិស្សកវីក្នុងព្រះរាជសំណាក់ សុទ្ធតែបានប្រឡងដោយព្រះអង្គផ្ទាល់ ស្តេចចេញប្រថាប់ជាប្រធានក្នុងការប្រឡង ។
ចាស់ទុំបានតំណាលថា ដងមួយនោះពេលប្រឡងសិស្សកវី ព្រះករុណាជាម្ចាស់ជីវិតស្តេចចេញមកប្រថាប់ជាប្រធាននៅក្នុងព្រះរាជដំណាក់ឃ្លាំង សិស្សកវីចូលមកប្រឡងពីរនាក់ម្តងចំពោះព្រះភ័ក្ត្រ ។ ការប្រឡងនេះ ពុំមានការសរសេរទេ គឺសិស្សកវីត្រូវសូត្រកាព្យផ្ទាល់មាត់តែម្តង។ សិស្សកវីម្នាក់អង្គុយក្នុងបន្ទប់ សិស្សកវីម្នាក់ទៀតអង្គុយនៅក្រៅបន្ទប់ ។ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យកវីក្នុងបន្ទប់ចេញ «អឺយ» មុន កវីទីមួយបញ្ចេញថ្វីមាត់ចប់ កវីក្រៅបន្ទប់ចេញ «អឺយ» តបវិញភ្លាម មិនឱ្យបាត់ផ្សែងសម្តីមិត្តខ្លួនទាន់ទេ ។ កវីទាំងពីរលេងសម្តីផ្តោះផ្តង ឆ្លងឆ្លើយគ្នា ហូរចេញជាពាក្យកាព្យ ចាប់ចុងជួនរណ្តំគ្នាយ៉ាងពីរោះណែងណង គ្មានឱ្យអាក់បន្តិចឡើយ ។
ព្រះករុណាដែលទ្រង់ជាមេប្រយោគ បានផ្ទៀងព្រះកាណ៌ចាំស្តាប់ ។ កាលបើឃើញថា ត្រឹមត្រូវហើយ ទ្រង់សព្វព្រះរាជហឫទ័យណាស់ ទ្រង់ព្រះសម្រួល ហើយប្រទានរង្វាន់តាមការគួរ ទើបតែងតាំងជាកវីពេញលក្ខណៈ ។ សេចក្តីនេះបញ្ជាក់ថា ការសិក្សាសម័យនោះចាប់ផ្តើមចម្រើនហើយ ។ ក្នុងព្រះរាជសំណាក់មានការសិក្សាជាពិសេស ។
នៅតាមវត្តអារាមទូទៅក្នុងព្រះរាជាណាចក្រ ក៏មានការសិក្សាដែរ ។ តើគេសិក្សាតាមរបៀបយ៉ាងណា ?
ការសិក្សាប្រព្រឹត្តទៅតាមប្រពៃណីដើមដដែល ។ មានតែកុមារាទេដែលបានទទួលការសិក្សា ។ ឯកុមារីវិញ ទោះបីពុំមានការហាមឃាត់ជាផ្លូវការ តែមានទំនៀមទម្លាប់ចងទូទាំងប្រទេសថា មិនគួរនឹងឱ្យស្ត្រីសិក្សាទេ វៀរលែងតែនៅក្នុងព្រះរាជសំណាក់ ។ ការសិក្សាសម័យនោះ សំដៅទៅលើការរៀនអក្សរ រៀនអាន សូត្រកំណាព្យ ស្មូត្រ លេខនព្វន្ត ធម៌អាថ៌ និងរៀនវិជ្ជាជីវៈ ។ ក្នុងការរៀនវិជ្ជាជីវៈ ខាងប្រុសៗ រៀនអារ ចាំង ឈូស ដាប់ឈើ ធ្វើផ្ទះ តុ ទូ ទូក ក្តារ ឥដ្ឋ ក្បឿង ត្បាញកញ្ជើ ល្អី កញ្ច្រែង ។ល។ ឯ ស្រីៗវិញ រៀនរវៃសូត្រ អំបោះ ត្បាញ ធ្វើគោម ចង្កៀង ទៀន ធូប ។ល។ នៅពេលរៀនចេះចប់ ម្តងៗ គេធ្វើពិធីប្រឡងសាកចំណេះសិស្ស ។ ពិធីប្រឡងដែលមានភាពឧឡារិកអធិកអធមជាងគេ ច្រើនធ្វើនៅឱកាសមហាកឋិន ។ បន្ទាប់ពីប្រឡងខាងអក្សរ លេខ និងធម៌អាថ៌រួច ស្រីៗត្រូវទៅបញ្ចេញស្នាដៃខាងវិជ្ជាជីវៈទៀត ។
គេដាក់ឱ្យសិស្សស្រីទាំងនោះរវៃអំបោះ ត្បាញសំពត់ ដេរជាស្បង់ ជ្រលក់ពណ៌ឱ្យហើយជាស្រេចក្នុងមួយថ្ងៃមួយយប់ ដើម្បីយកទៅដាក់វេរប្រគេនព្រះសង្ឃនៅឱកាសមហាកឋិន ។ នៅពេលជិតប្រឡងនេះ ឧបាសក ឧបាសិកា ពីទីជិតឆ្ងាយ ចាស់ ក្មេង ក្រមុំ កំលោះ បានមកមូលមីរ ចោមរោមជិតជុំ មើលសិស្សប្រឡងយ៉ាងសប្បាយរីករាយ អធិកអធម ។
ការសិក្សាចែកទៅជា៤ជាន់គឺ
ជាន់ដើម = រៀនសរសេរ
កាលកុមារដឹងក្តីហើយ មានអាយុប្រមាណ៧,៨,៩,១០ឆ្នាំ មាតាបិតាតែងនាំកូនទៅឱ្យសិក្សានៅវត្តរៀបចំសំពត់ ខោអាវ ខ្លួនប្រាណកូន ហើយរើសរកថ្ងៃល្អ ។ គេច្រើនយកថ្ងៃព្រហស្បតិ៍ ព្រោះថ្ងៃនេះជាទេព្តាសម្តី ហើយគេជឿថាកុមារចាប់ផ្តើមរៀននៅថ្ងៃនេះនឹងឆាប់ចេះដឹង ។ រើសថ្ងៃបានហើយ នាពេលព្រឹកមាតារៀបអាហារភោជន ទុកជាចង្ហាន់ប្រគេន លោក ។ លុះរៀបរួចហើយ ស្វាមីភរិយានាំកូនទៅវត្ត ចូលទៅជួបលោកគ្រូចៅអធិការក្រាបបង្គំបីដង បង្គាប់កូនឱ្យថ្វាយបង្គំបីដង ហើយលើកភោជនាហារប្រគេន ទើបថយមកអង្គុយនៅទីគួរសម លើកដៃប្រណម្យទូលថ្វាយ ៖
«ព្រះតេជគុណម្ចាស់! ខ្ញុំព្រះករុណាទាំងពីរនាក់ នាំកូនឈ្មោះ«…» មកប្រគេនទុកជាសិស្សឱ្យសិក្សាចំណេះវិជ្ជា មានអក្សរ លេខជាដើម ។ សូមព្រះតេជគុណមេត្តាប្រោសបង្ហាត់បង្រៀន ច្បាប់លោក ច្បាប់ធម៌ ចំណេះវិជ្ជាគ្រប់ប្រការឱ្យទាន ។ ខ្ញុំព្រះករុណាទាំងពីរនាក់ សុំតែភ្នែកនិងឆ្អឹងទេ សាច់ឈាមប្រគេនព្រះតេជគុណទាំង អស់ ។ ពាក្យនេះមានន័យថា សូមមេត្តាបង្រៀនសព្វសារពើវិជ្ជា បើនៅទាស់ខុសឆ្គង់ត្រង់ណា កាយ ឬវាចាចិត្តមេត្តាប្រោសពត់ប្រដៅឱ្យទាន ឱ្យទាល់តែបានទៅជាមនុស្សចេះដឹងនឹងគេ» ។
និយាយទូលលោកហើយ បែរមកនិយាយនឹងកូនថា ៖
«ណែកូន! ម៉ែនាំឯងមកប្រគេនព្រះតេជគុណឱ្យសិក្សារៀនសូត្រ ។ កូនត្រូវប្រតិបត្តិព្រះតេជគុណកុំបីឱ្យមានឆ្គាំឆ្គង មើលបម្រើទឹកក្តៅទឹកត្រជាក់តាមការគួរ ហើយខំប្រឹងរៀនសូត្រឱ្យចេះដឹង ឱ្យម៉ែបានសប្បាយចិត្ត ធ្វើវង្សត្រកូលយើងឱ្យរុងរឿងតទៅ» ។ កុមារដែលមាតាបិតា បានប្រគល់ទៅឱ្យលោកគ្រូបាធ្យាយ ហើយដេកនៅក្នុងវត្តរហូត ហើយប្រណិប័តន៍គ្រូអាចារ្យតទៅ ។ ទំនៀមនេះហើយជាប្រពៃណីខ្មែរយើងពីបុរាណ ។ បើពិនិត្យពិចារណាឱ្យបានហ្មត់ចត់ទៅ នេះមិនមែនជាទំនៀមទម្លាប់ខ្មែរសុទ្ធសាធទេ ។ កាលដើមឡើយគឺធ្វើតាមទំនៀមទម្លាប់បែបព្រាហ្មណ៍ ។ ក្នុងគម្ពីរព្រាហ្មណ៍ដូចច្បាប់មនុ (Loi de Manu) ឬច្បាប់គ្រឹហ្យសូត្រស្តីថា កូនព្រាហ្មណ៍ កាលបើដល់អាយុសិក្សាហើយ (១០,១១,១២ឆ្នាំ) មាតា បិតា ត្រូវយកទៅប្រគល់ឱ្យឫសី ជាអធ្យាបក (គ្រូបង្រៀន) ដើម្បីសិក្សាត្រៃវេទ (ត្រ័យវិទ្យា) ។ កុមារព្រាហ្មណ៍នេះហៅថាព្រាហ្មចារិន ឬព្រហ្មចារី (អ្នកប្រព្រឹត្តឱ្យបានទៅជាព្រះព្រហ្ម ឬប្រព្រឹត្តឱ្យបានក្តីប្រសើរ) ។ កុមារព្រាហ្មណ៍នៅជាមួយគ្រូរកអាហារភោជនរក្សាភ្លើងតទៅរហូតដល់ចេះចប់ត្រៃវេទ និងវេទាង្គ (អង្គរបស់វេទ៦ប្រការ) គឺ ៈ
១-កល្បៈ សិក្សាឱ្យចេះធ្វើពិធីបូជា
២-សិក្សា ៖ សិក្សាសូរសាស្ត្រ
៣-ឆន ៖ សិក្សាក្បួនកាព្យ
៤-និរុត្តិ ៖ សិក្សាអានវេទឱ្យត្រឹមត្រូវតាមជើងកាព្យ
៥-វ្យាករណ៍ ៖ សិក្សាវេយ្យាករណ៍
៦-ជ្យោតិស្ឋ ៖ សិក្សាតារាសាស្ត្រ
លុះចេះវេទ វេទ្យាង្គ សព្វគ្រប់ហើយ ទើបទទួលបាននាមថា បារគូ (អ្នកដល់នូវត្រើយនៃវិជ្ជា) ។ ដល់វិលមកផ្ទះវិញ ទើបមាតាបិតារៀបពិធីប្រសិទ្ធឱ្យបានពេញជាព្រាហ្មណ៍ពេញលក្ខណៈ គឺទ្ធិជៈ «កើតពីរដង» គឺកើតពីមាតាម្តង និងកើតចេញពីត្រៃវេទម្តងទៀត ។ ប្រពៃណីដូចបានរៀបរាប់មកនេះ ហៅថាឧបនយសំស្ការ គឺវិធីប្រសិទ្ធកូនឱ្យបានជាព្រាហ្មណ៍ពេញលក្ខណៈ ។
ពាក្យថាឧបនយសំស្ការ មានពីរមា៉ត់គឺ ឧបនយន (ឧប+នី) ប្រែថា «នាំយកទៅប្រគល់ឱ្យអធ្យាបក=គ្រូ+សំស្ការ (សំ+កិរិ) ប្រែថា សម្រាំង ប្រសិទ្ធី ។ សំស្ការនេះនៅប្រទេសឥណ្ឌាសម័យបុរាណទាំងអស់មាន៤០ប្រការ គឺក្នុងជីវិតព្រាហ្មណ៍ម្នាក់ៗរាប់តាំងពីកើតរហូតដល់ស្លាប់ទៅវិញ ត្រូវធ្វើសំស្ការ៤០ដង ឧទាហរណ៍ មានគភ៌លម្ពនសំស្ការ (ធ្វើពិធីឱ្យឧទរមានគភ៌ រហូតដល់អាវាហវិវាហ (ន័យដើម អាវហៈពង្រត់មក វិវាហៈ ពង្រត់ទៅ គឺពង្រត់យកកូនស្រី តមកមានន័យថា នាំទៅ-នាំមក គឺនាំទៅរៀបការឯផ្ទះស្រី ឬផ្ទះខាងប្រុស) សំស្ការជាទីបំផុត ។ តែសព្វថ្ងៃនេះ គេច្រើនធ្វើតែ១២ប្រការទេ ។ ដោយឡែក ប្រទេសខ្មែរយើងមិនប្រើពាក្យ «សំស្ការ» នេះទេ ព្រោះយើងកាន់ពុទ្ធសាសនា ។ តាមពុទ្ធសាសនាយើងប្រើពាក្យមង្គល = «សេចក្តីចម្រើន» ជំនួសវិញ ។ យើងនិយាយថា អាវាហវិវាហមង្គល (មង្គលរៀបការ) នាមករណមង្គល (មង្គលឱ្យឈ្មោះ) សិប្បគ្គហនមង្គល (មង្គលឱ្យរៀន) ។ល។ ដូច្នេះ យើងយល់បានថា ការសិក្សាប្រព្រឹត្តទៅតាមបែបលក្ខណៈព្រះពុទ្ធសាសនា ។ ប៉ុន្តែ ប្រពៃណីជាព្រាហ្មណ៍ផ្សំនឹងទំនៀមខ្មែរ កើតបានទៅជាអារ្យធម៌មួយឡើងដែលផ្សេងពីពុទ្ធសាសនា និងលទ្ធិព្រាហ្មណ៍ ។
ឧបករណ៍សិក្សា
ព្រឹទ្ធាចារ្យមៀច ប៉ុណ្ណ លើកឡើងថា កុដិ ឬសាលា ជាសាលារៀនគ្មានតុ កៅអីទេ ។ សិស្សទាំងអស់រៀនរួមគ្នាតែកន្លែងមួយ ។ ពេលព្រឹកមិនអាចរៀនបានទេ ព្រោះជាពេលលោកបិណ្ឌបាត្រ ។ ដូច្នេះការសិក្សាច្រើនប្រព្រឹត្តទៅនៅពេលរសៀល ចាប់ពីម៉ោងមួយ ឬមួយកន្ល្ះរសៀលទៅដល់ពេលល្ងាច ម៉ោងប្រាំ ឬប្រាំកន្លះ បន្ទាប់ពីលោកឆាន់ និងសឹងសម្រាកពេលថ្ងៃរួចមក ។
ក្តារឈ្នួន ៖ ធ្វើពីបន្ទះឈើស្រាល (ដើមគ) ទទឹង ០,២៥ម៉ែត្រ បណ្តោយ ១,២០ម៉ែត្រ មុខម្ខាងឈូសស្អាតលាបពណ៌ខ្មៅ (គេច្រើនប្រើធ្យូងដើមធ្លក សម្រាប់លាបពណ៌) សម្រាប់សរសេរ ។ មុខម្ខាងទៀតគ្រាន់តែឈូសរំលីង តែមិនលាបពណ៌ទេ ព្រោះមិនប្រើសម្រាប់សរសេរឡើយ ។
ដីស ៖ គឺដីដែលមានពណ៌ស ។ គេច្រើនយកដីនៅបាតស្រះ បាតស្ទឹង ទន្លេ យកមកលញ់ឱ្យមូល ប៉ុនៗម្រាមដៃ ហាលថ្ងៃឱ្យស្ងួតហើយទើបយកមកសរសេរ ។
ទឹកល្បប់ ៖ គឺទឹកដែលលាយដោយសំណល់ផ្សេងៗ ដូចជាផង់ធ្យូង ម្រែងភ្លើង លាយជាមួយនឹងទឹកបាយ ។ គេលាយក្នុងត្រឡោកដូង ឬក្នុងកូនក្អម ទុកសម្រាប់លុបក្តារខៀន ។ ពេលរៀន លោកគ្រូនិមន្តទៅកាន់ទីកន្លែងរៀន។ សិស្សអង្គុយជួបជុំគ្នា ដោយពួកៗ តាមថ្នាក់ គឺសិស្សទើបរៀនសរសេរ សិស្សមើលសាស្ត្រាច្បាប់ សាស្ត្រាល្បែង សាស្ត្រាទេសន៍ ។ លោកគ្រូនិមន្តទៅជិតសិស្សថ្មីមុនគេ បង្គាប់ឱ្យរៀនអង្គុយបត់ជើង ឱ្យដាក់ក្តារខៀននៅលើភ្លៅ យកដៃឆ្វេងទ្រក្តារ ដៃស្តាំកាន់ដីសសរសេរ ។ ដំបូងលោកគ្រូដាក់ច្បាប់ (អក្សរគំរូ) បង្គាប់ឱ្យកាន់ដីសឱ្យសរសេរពីឆ្វេងទៅស្តាំ ។ លោកដឹកដៃឱ្យរៀនសរសេរ ។ ជួនកាលបង្គាប់ឱ្យសិស្សដឹកបន្ទាត់កៀប ហើយបង្គាប់សិស្សឱ្យសរសេរអក្សរតាមចន្លោះបន្ទាត់កៀបនោះ ដើម្បីឱ្យអក្សរបានរត់ជួរត្រង់ល្អ ។
ជាពិសេស លោកគ្រូសរសេរបទនមស្ការបីបទ ជាអក្សរមូលទុកជាច្បាប់អាទិតាំងគឺ ៈ
នមោ ៖ សូមនស្ការ
ពុទ្ធាយ ៖ ចំពោះព្រះពុទ្ធ
សិទ្ធំ ៖ សូមឱ្យបានសម្រេចការសិក្សា
ពេលសិស្សកំពុងសរសេរ លោកគ្រូបង្រៀនឱ្យអានបណ្តើរ ឱ្យអានបទនមស្ការ ជាភាសាសំស្ក្រឹតនេះ ជាភាសាខ្មែរ គឺឱ្យអានថា ន មោ ពុ ទ្ធា យ សិ ទ្ធំ ឱ្យចេញជាបទបែបដូចតទៅ ៖
ន អឺយ ន.ន.ន.
មោ-អឺយ មោ.មោ.មោ.
ពុ-អឺយ ពុ.ពុ.ពុ. (អានថា ពុត)
ទ្ធា-អឺយ ធា.ធា.ធា
យ-អឺយ យ.យ.យ.
សិ-អឺយ សិ.សិ.សិ. (អានថា សិត)
ទ្ធំ-អឺយ ទ្ធំ.ទ្ធំ.ទ្ធំ. (អានថា ធំ)
បើសិស្សសរសេរបទនមស្ការនេះបានហើយ លោកគ្រូបង្រៀនឱ្យសរសេរស្រះពេញតួ គឺ អ អា ឥ ឦ ។ល។ ហើយបង្គាប់ឱ្យអានថា អ អឺយ អ.អ.អ. ។ល។ តទៅទៀត លោកគ្រូបង្រៀនឱ្យសរសេរព្យញ្ជនៈ ក.ខ.គ. ។ល។ ហើយឱ្យអានតាមទំនងដូចគ្នា ។ បន្ទាប់ពីនោះ លោកដាក់ឱ្យរៀនសរសេរស្រះនិស្ស័យ គឺស្រះ ា ិ ី រហូតដល់ចប់ ។
រៀនចេះស្រៈពេញតួ ស្រៈនិស្ស័យ និងព្យញ្ជនៈ អស់ហើយ លោកគ្រូបង្រៀនបំបែកព្យញ្ជនៈផ្សំនឹងស្រះនិស្ស័យ ប្រកបព្យញ្ជនៈផ្ញើជើង ជាលំដាប់ឱ្យចេះសរសេរ និងអានរត់មាត់ ។
ការរៀនបែបនេះ ហៅថា «រៀនផ្ទាល់មាត់» ។ កាលបើសិស្សរៀនចប់ផ្នែកបំបែកផ្ញើជើង ប្រកបចប់សព្វគ្រប់ហើយ លោកគ្រូប្រដៅ (សាកល្បងត្រួតពិនិត្យសាឡើងវិញ) គឺសរសេរអក្សរឱ្យសិស្សអានឱ្យត្រូវ ។ បើសិស្សអានរហ័សស្ទាត់ជំនាញហើយ លោកគ្រូពិនិត្យមើលឃើញថាអាចទៅរួចហើយ ទើបឱ្យឡើងទៅមើលសាស្ត្រាច្បាប់ ។
ជាន់ទី២ ៖ រៀនមើលសាស្ត្រាច្បាប់
ការរៀនមើលសាស្ត្រាច្បាប់នេះ គឺដំបូងឱ្យរៀនមើល (អាន) ជាពាក្យរាយ មិនទាន់ឱ្យមើល (អាន) ជាបទតាមច្បាប់ទេ ព្រោះសាស្ត្រាច្បាប់ទាំងអស់សុទ្ធតែពាក្យកាព្យ ដូចជាសាស្ត្រាច្បាប់ក្រម កេរកាល ច្បាប់ប្រុស ច្បាប់ស្រី ច្បាប់រាជនេតិ (ច្បាប់ព្រះរាជសម្ភារ) ។ល។ លោកគ្រូនាំឱ្យរៀនអានត្រឹមត្រូវច្បាស់លាស់ តាមតួអក្សរ រួចទើបឱ្យសិស្សអានដោយខ្លួនឯងតទៅ ។ គេអានហើយអានទៀត អានច្រើនលើកច្រើនសា ទាល់តែចាំស្ទាត់រត់មាត់ អាចសូត្រមាត់ទទេបាន ដោយមិនបាច់មើលអក្សរ ។ ការអាននេះ លោកគ្រូផ្ទៀងមើល និមន្តទៅអង្គុយជិត ហើយបង្គាប់ឱ្យសិស្សចាប់សាស្ត្រាអាន តាំងពីដើមដល់ចប់ បើលោកឃើញថា សិស្សនេះចេះអានស្ទាត់ជំនាញហើយ លោកគ្រូពន្យល់សេចក្តីក្នុងសាស្ត្រាច្បាប់នោះបន្ថែមទៀត ។ ធម្មតាច្បាប់មានអត្ថន័យជ្រាលជ្រៅណាស់ រួចទើបលោកឱ្យឡើងមួយថ្នាក់ទៀត គឺមើលសាស្ត្រាល្បែងតទៅ ។
ជាន់ទី៣ ៖ រៀនមើលសាស្ត្រាល្បែង
ការរៀនមើលសាស្ត្រាល្បែង (រឿងល្បើករឿងប្រលោមលោកជាពាក្យកាព្យ) មានទំនងដូចគ្នានឹងរៀនមើលសាស្ត្រាច្បាប់ដែរ ។ តែម្តងនេះលោកគ្រូឱ្យរៀនអានចេញជាបទ ។ ព្រោះសាស្ត្រាល្បែងទាំងអស់ សុទ្ធតែបានតែងនិពន្ធឡើងជាបទទាំងអស់ មានកាកគតិ ព្រហ្មគីតិ ភុជង្គលីលា ពំនោល បន្ទោលកាក ។ល។ សាស្ត្រាល្បែងមានច្រើនច្បាប់ដូចជាសាស្ត្រាច្បាប់ដែរ គឺសាស្ត្រាជុច សុបិន ហង្សយន្ត វិមានច័ន្ទ ស័ង្ខសិល្ប៍ជ័យ ជ័យទត្ត សព្វសិទ្ធិ ។ល។ លោកគ្រូបង្រៀនឱ្យមើលតាមបទ សិស្សថាតាម ទាល់តែត្រូវបទទើបឱ្យសិស្សអានខ្លួនឯងតទៅ ។ គេមើល (អាន) ដដែលៗ សាចុះ សាឡើង ទាល់តែចាំស្ទាត់ ទើបផ្លាស់ទៅអានសាស្ត្រាមួយផ្សេងទៀត រហូតទាល់តែអស់ សាស្ត្រាដែលមាននៅក្នុងវត្ត ។ លោកគ្រូផ្ទៀងមើលទៀត បើឃើញសិស្សចេះអានបទត្រឹមត្រូវហើយ លោកឱ្យឡើងទៅមើលសាស្ត្រាទេសន៍ ។
ជាន់ទី៤ ៖ ការរៀនមើលសាស្ត្រាទេសន៍
ការរៀនមើលសាស្ត្រាទេសន៍ មានទំនងអានផ្សេងពីសាស្ត្រល្បែង ព្រោះគេសរសេរជាពាក្យរាយធម្មតា តែមិនមែនជាពាក្យរាយធម្មតាសុទ្ធសាធនោះទេ ។ ពាក្យ ឬកម្រងពាក្យទាំងនោះ ជួនរណ្តំគ្នារដឹកទៅ ដែលគេនិយមហៅថាកម្រងកែវ ។ ដូច្នេះលោកគ្រូបង្រៀនសិស្សឱ្យអាន លើកដាក់សំឡេងតាមបែបទេសន៍ ។ គេហៅថា រៀនទេសន៍ ។ សាស្ត្រាទេសន៍ មានច្រើនច្បាប់ដែរ ដូចជាសាស្ត្រាអានិសង្ស អានិសង្សចម្លងបុណ្យ អានិសង្សខ្មោច ។ល។ រហូតដល់សាស្ត្រាទេសន៍ ធំៗ ដូចជាទសជាតកជាដើម ។
សិស្សរៀនដល់ថ្នាក់នេះ ចាត់ទុកជាសិស្សជាន់ខ្ពស់ហើយ ។ អ្នកនិពន្ធទសជាតក សុទ្ធតែជាអ្នកមានស្នាដៃដ៏ប្រសើរខ្ពង់ខ្ពស់ ។ ពាក្យពេចន៍ខ្ពស់មានអាថ៌សេចក្តីសគម្ពីរភាព ពាក្យរាយ តែចួនរណ្តំគ្នា មើលទៅមិនអាក់ ពីរោះស្តាប់គួរឱ្យចង់មើល ដូចពាក្យតទៅនេះ ៖
«ព្រហ្មេ ម្នាលព្រាហ្មណ៍អើយ ! រីព្រៃខេត្តហេមពាន្ត សឹងដ៏ជាសំណាក់នៃបក្សាបក្សី តែងអាស្រ័យនៅសព្វវេលា ហើរនាវេហាស៍ យាសយំ ចុះមកទំដោយលង្វែកមែកសាខា ខ្ញៀវខ្ញារ ដោយភាសា ឮសូរល្វេងល្វើយ ។ ឯបក្សីទាំងឡាយនោះ គឺ ក្រួច ក្រៀល ខ្យង ត្រយងយំថ្ងូរ តុកទ្រូ ហ៊ូហ៊ូ តាវៅ ស្វិតចៅ អាអាត ក្ងាន ក្ងក្ងោក ប៉ោលតោក ត្រុំ ថ្លុំ ស្ទាំង ភូវាំង លលក សារិកា សឹងហើរឆ្វៀលឆ្វាត់ ឆ្លេឆ្លាទៅមក ឆ្មៀងរកចំណីអាហារ ។ សំឡេងកង្កួច ឮគ្រលួចបីដូចតូរ្យតន្ត្រី ត្រែស័ង្ខ រគាំងភេរី ពិណពាទ្យ រនាត ពីរោះរងំ ។ល។
រីអស់ព្រៃព្រឹក្សានោះ មានពណ៌ទីទៃពីគ្នា ពុំដឹងនឹងប្រាប់ទេ ។ មានព្រីង ព្រូស ជន្លូសដៃខ្លា គគីរ ឆាំឆា ពុកឆ្មា មហាហង្ស មានទាំងព្នឹល ព្នៅ បង្គាបង្គៅ មាក់ប៉ែន គូលែន សិរមាន់ ចាន់ មាក់បាត លាំងសាត ធុរេន មៀន ប្រដាក់ មាក់ប្រេង មាក់ប្រាង មាក់សាង មាក់ដោក ឪឡោក ស្រឡៅ តាត្រៅ អង្កោល អង្កាញ់ កណ្តក់ ចំបក់ រាំងភ្នំ ស្រគំ ពង្រ ញ កកោះ លំពោះក្រវាន់ ចន្ទន៍ក្រស្នា ។ល។
មួយសោតឯស្រះស្រង់ បោក្ខរណី មានទឹកថ្លាយង់ដល់ដី មីរដេរដាសដោយផ្កា ឧប្បលចង្កុលណី លំចង់ស្បង្ក័ជ សឹងដ៏ដុះលាយលេចគ្នា មានផ្ការីករហង់ មានហ្វូងមច្ឆាហែបហែលរេរាទៅមក ក្រហោក្រហែ ទ្រនេល បបែលកំភរ កំភុក មានទាំងត្រីឆ្ពិន ត្រីស្លាត អណ្តាតឆ្កែ ឆ្កោក គុជ្រា អណ្តែងងាំង គល់រាំង រាហូ ឆ្តោ ផ្ទក់ ក្អុកក្អី ត្រីក្រាយ ក្លាំងហាយ ក្លាំងហាត ដងខ្ទែង ច្រកែង ទីពោ ។ល។»
ព្រឹទ្ធាចារ្យ មៀច ប៉ុណ្ណ លើកឡើងថា ថិរវេលាសិក្សានេះ មិនមានកំណត់ច្បាស់លាស់ទេ ។ តែបើសិក្សាគ្រប់គម្រប់៣ឆ្នាំ ទើបសន្មតថាអស់ការសិក្សាមួយលើក ។ ក្នុងការអាស្រ័យនៅក្នុងវត្តនេះ សិស្សបានទទួលការអប់រំគ្រប់យ៉ាង ។ លោកគ្រូមិនមែនបង្រៀនតែអក្សរ ធម៌អាថ៌ប៉ុណ្ណឹងទេ លោកអប់រំធម្មចរិយាទៀត ។ បង្រៀនឱ្យចេះគោរពគ្រូ មាតាបិតា ញាតកាទូទៅ រហូតដល់អ្នកធំអ្នកតូច ។ បង្រៀនឱ្យចេះសំពះ ចេះឱនលំទោន ចេះដាក់ខ្លួនឱ្យសម ដឹងខ្ពស់ ដឹងទាប ស្គាល់ខុស ស្គាល់ត្រូវ ស្គាល់ល្អ ស្គាល់អាក្រក់ ស្គាល់គុណ ស្គាល់ទោស ស្គាល់រាក់ជ្រៅ រឿងគួរមិនគួរធ្វើ ឱ្យសិស្សបានប្រសើរ ឱ្យចេះដើរខ្លួនឯង នៅក្នុងលោករបស់មនុស្សនេះ ទៅត្រង់ណាឱ្យគេស្គាល់ថាជាកូនអ្នកមានពូជ ត្រកូលខ្ពង់ខ្ពស់ ជាមនុស្សបានទទួលការសិក្សាដ៏ល្អប្រសើរ ជាមនុស្សស្មោះត្រង់ចំពោះជាតិ និងទឹកដី ។
អាស្រ័យដោយការអប់រំនៅវត្តនេះហើយ ទើបបានជាប្រជាជនខ្មែរ ស្លូតត្រង់ សុភាពរាបសា ។ កុមារអាយុ១២ឆ្នាំ ត្រូវបួសជាសាមណេរសងគុណមាតា ។ បួសហើយបានបន្តការសិក្សាទៅមុខទៀត រៀនសាមណេរវិន័យ រៀនធម៌សូត្រមន្ត រៀនលេខនព្វន្ត រៀនវិជ្ជា ផ្សេងៗតាមត្រូវការ ។ បើសាមណេរនេះសឹកមកជាគ្រហស្ថ មានឈ្មោះមួយគេហៅថា «ជី» ។ ដល់អាយុ២១ឆ្នាំ កុមារនេះត្រូវបួសជាភិក្ខុ រួចហើយមានការសិក្សាបន្តទៅទៀត រៀនវិន័យ រៀនធម៌អាថ៌ រៀនចំណេះវិជ្ជា ផ្សេងៗ ខាងផ្លូវលោកតាមត្រូវការ ។ បើនៅក្នុងវត្តខ្លួន ពុំមានការសិក្សាវិជ្ជាបច្ចេកទេសទេ សាមណេរ ឬភិក្ខុអាច?
ចែករំលែកព័តមាននេះ