«បាត់ដំបង» មិនមែនត្រឹមតែជាខេត្តមានវ័យចំណាស់បំផុតប៉ុណ្ណោះទេ តែក៏ជាខេត្តប្រវត្តិសាស្ត្រមួយ ដែលមានប្រាង្គប្រាសាទបុរាណអាយុកាលរាប់រយឆ្នាំ និងវត្តអារ៉ាម មានវ័យចំណាស់ច្រើនគួរសមដែរ។ ហើយបើគិតត្រឹមឆ្នាំ២០២៣នេះ ខេត្តបុរាណមួយនេះ ក៏មាន
ខេត្តបាត់ដំបង ៖ «បាត់ដំបង» មិនមែនត្រឹមតែជាខេត្តមានវ័យចំណាស់បំផុតប៉ុណ្ណោះទេ តែក៏ជាខេត្តប្រវត្តិសាស្ត្រមួយ ដែលមានប្រាង្គប្រាសាទបុរាណអាយុកាលរាប់រយឆ្នាំ និងវត្តអារ៉ាម មានវ័យចំណាស់ច្រើនគួរសមដែរ។ ហើយបើគិតត្រឹមឆ្នាំ២០២៣នេះ ខេត្តបុរាណមួយនេះ ក៏មាន«វត្ត» យ៉ាងតិចចំនួនជាង៣៨០កន្លែង ស្ថិតនៅទូទាំង១៤ស្រុក និងក្រុង។ នេះបើតាមរបាយការណ៍របស់មន្ទីរវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈខេត្តបាត់ដំបង។
បើតាមរបាយការណ៍សង្ខេបដែលផ្ដល់ដោយលោក គឹម សោភ័ណ ប្រធានមន្ទីរវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈខេត្ត បានឲ្យដឹងថា «វត្តអារ៉ាម» ទាំងថ្មី ទាំងចាស់ ដែលមានក្នុងខេត្តបាត់ដំបងនាសព្វថ្ងៃនេះ គិតត្រឹមឆ្នាំ២០២៣ សរុបមានចំនួន៣៨២វត្ត»។ លោកថា «នៅក្នុងចំណោមវត្តទាំងនោះ ក៏មានវត្តមួយចំនួនអាយុកាលចន្លោះពី១០០ឆ្នាំទៅដល់ជាង៣០០ឆ្នាំផងដែរ។ វត្តខ្លះមានព្រះវិហារ ឬសំណង់បុរាណផ្សេងៗ ស្ថិតក្នុងស្ថានភាពចាស់ទ្រុឌទ្រោមអស់ទៅហើយ តែព្រះវិហារ ឬសំណង់បុរាណទាំងនោះមួយចំនួនយើងបានជួសជុលឡើងវិញ និងនៅមានវត្តចំណាស់ខ្លះទៀត យើងកំពុងជួសជុល»។
តាមរយៈរបាយការណ៍សង្ខេប លោក គឹម សោភ័ណ បានឲ្យដឹងផងដែរ ពីចំនួនវត្តដែលមាននៅក្នុងក្រុង និងនៅតាមបណ្ដាស្រុកនីមួយៗក្នុងខេត្តបាត់ដំបង ក្នុងនោះរួមមាន ៖
១- ក្រុងបាត់ដំបង មានចំនួន២៨វត្ត,
២- ស្រុកសង្កែ មានចំនួន៤០វត្ត,
៣- ស្រុកមោងឬស្សី មានចំនួន៤៧វត្ត,
៤- ស្រុកស្រុកគាស់ក្រឡ មានចំនួន១២វត្ត,
៥- ស្រុកបាណន់ មានចំនួន៤០វត្ត,
៦- ស្រុកបវេល មានចំនួន៣២វត្ត,
៧- ស្រុកសំឡូត មានចំនួន១៩វត្ត,
៨- ស្រុកភ្នំព្រឹក មានចំនួន១៦វត្ត,
៩- ស្រុកសំពៅលូន មានចំនួន១៥វត្ត,
១០- ស្រុកឯកភ្នំ មានចំនួន២៦វត្ត,
១១- ស្រុកថ្មគោល មានចំនួន២៨វត្ត,
១២- ស្រុកកំរៀង មានចំនួន១៦វត្ត,
១៣- ស្រុករតនមណ្ឌល មានចំនួន២៤វត្ត និង
១៤- ស្រុករុក្ខគិរី មានចំនួន២៤វត្ត។
ហើយនៅក្នុងចំណោមវត្តទាំងនេះ គេសង្កេតឃើញវត្តមួយចំនួន មានវ័យចំណាស់ និងទ្រុឌទ្រោមខ្លាំងណាស់ទៅហើយ។
ពាក់ព័ន្ធនឹងស្ថានភាពទ្រុឌទ្រោម សំណង់ព្រះវិហារ ឬសំណង់ផ្សេងៗនៅក្នុងវត្តនីមួយៗ លោក គឹម សោភ័ណ បានលើកឡើងថា «ក្នុងចំណោមវត្តទាំង៣៨២កន្លែងនេះ មានកន្លែងខ្លះ ជាទីតាំងវត្តចាស់ដែលប្រវត្តិរាប់រយឆ្នាំ បាត់បង់ព្រះវិហារ តែត្រូវបានសាងសង់ព្រះវិហារថ្មីឡើងវិញ។ រីឯទីតាំងវត្តខ្លះទៀត មានវ័យចំណាស់ ទាំងទីតាំងវត្ត ទាំងសំណង់ព្រះវិហារ ឬសំណង់បុរាណផ្សេងៗនៅសល់រហូតដល់សព្វថ្ងៃនេះ ។ ហើយក៏មានវត្តជាច្រើនកន្លែងទៀត ដែលទើបបង្កើតថ្មី ទាំងទីតាំងវត្ត ទាំងព្រះវិហារ ឬសំណង់សាសនាផ្សេងៗដែរ»។
ចំពោះវត្តដែលមានវ័យចំណាស់ៗជាងគេ បើតាមលោកប្រធានមន្ទីរវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈរូបនេះ បានឲ្យដឹងដែរថា «វត្តអារ៉ាមដែលមានវ័យចំណាស់ៗ មានអាយុកាលចាប់ពីជាង១០០ឆ្នាំឡើងទៅ ភាគច្រើនស្ថិតនៅរ៉បសងខាងដងស្ទឹងសង្កែ ក្នុងក្រុងបាត់ដំបង និងស្រុកឯកភ្នំ»។
លោកគឹម សោភ័ណ បានរំលឹកថា «វត្តទាំងនោះ មានប្រវត្តិកសាងរាប់រយឆ្នាំកន្លងមកហើយ ដូចជា ៖ វត្តដំរីស, វត្តកំផែង, វត្តខ្សាច់ពោយ និងវត្តសង្កែ ។ល។ និង។ល។ ដែលវត្តបុរាណទាំងនេះ មាននៅក្នុងក្រុងបាត់ដំបង រហូតសល់សព្វថ្ងៃនេះ។ ដោយឡែកនៅស្រុកឯកភ្នំឯណោះវិញ គេឃើញមាន វត្តឯកភ្នំ, វត្តកែវ និងវត្តសំរោងក្នុង ជាដើម។ល។ វត្តបុរាណទាំងនេះ សុទ្ធតែមានអាយុកាលរាប់រយឆ្នាំ ប៉ុន្តែលើកលែងតែ «វត្តសំរោងក្នុង» មួយទេ ដែលមានវ័យចំណាស់ជាងគេបំផុតនៅក្នុងខេត្តបាត់ដំបង គឺមានអាយុកាលរហូតដល់ទៅជាង៣០០ឆ្នាំឯណោះ។
បើតាមប្រវត្តិដែលសរសេរនៅក្នុងឯកសារនានា «វត្តសំរោងក្នុង» មានទីតាំងស្ថិតនៅភូមិសំរោងក្នុង ឃុំសំរោងក្នុង ស្រុកឯកភ្នំនេះ បានកកើតឡើងនៅក្នុងអំឡុងឆ្នាំ១៧០៧។ បើគិតត្រឹមឆ្នាំ២០២៣ «វត្តសំរោងក្នុង» នេះ មានអាយុកាល៣១៦ឆ្នាំហើយ។
ជាមួយនឹងការកើនឡើងនៃចំនួនវត្តនេះ លោក គឹម សោភ័ណ បានកត់សម្គាល់ឃើញថា «ខេត្តបាត់ដំបង ក្នុងរយៈពេលប្រមាណ២០ឆ្នាំកន្លងទៅនេះ ការកសាងវត្តអារ៉ាម ហាក់មានសន្ទុះខ្លាំងបំផុត»។ លោកបញ្ជាក់ថា «កាលពីត្រិមឆ្នាំ២០០២ នៅក្នុងខេត្តបាត់ដំបង មានវត្តត្រឹមតែជាង២០០កន្លែងប៉ុណ្ណោះ ប៉ុន្តែរហូតមកដល់ឆ្នាំ២០២៣នេះ ខេត្តបាត់ដំបង មានវត្តអារ៉ាមរហូតដល់ទៅចំនួន៣៨២វត្តឯណោះ ហើយក៏នៅមានវត្តមួយចំនួនទៀត ដែលពុទ្ធបរិស័ទ និងអាជ្ញាធរមូលដ្ឋាន ទើបស្នើសុំកសាងថ្មីៗនេះផងដែរ»៕
ចែករំលែកព័តមាននេះ