ខេត្តស្វាយរៀង ៖ មកដឹងពីប្រវត្តិជនជាតិដើមលាវ រស់នៅឃុំខ្សែត្រ ដែលអ្នកខេត្តស្វាយរៀងតែងហៅថា លាវខ្សែត្រ ។ មនុស្សចាស់ជនជាតិដើមលាវខ្សែត្រ បានអភិវឌ្ឍន៍ពីផ្ទះបិទដីមកសាងសង់ផ្ទះវីឡា ដោយប្រកបមុខរបរកសិកម្ម…
ខេត្តស្វាយរៀង ៖ មកដឹងពីប្រវត្តិជនជាតិដើមលាវ រស់នៅឃុំខ្សែត្រ ដែលអ្នកខេត្តស្វាយរៀងតែងហៅថា លាវខ្សែត្រ ។ មនុស្សចាស់ជនជាតិដើមលាវខ្សែត្រ បានអភិវឌ្ឍន៍ពីផ្ទះបិទដីមកសាងសង់ផ្ទះវីឡា ដោយប្រកបមុខរបរកសិកម្ម ធ្វើស្រែនិងចិញ្ចឹមសត្វគោក្របី នៅស្រុកកំពងើរោទ៌ ។ សូមរំលឹកថា៖ មកដឹងពីប្រវត្តិជនជាតិដើម«លាវ»នៅស្រុកកំពង់រោទ៍ក្នុងខេត្តស្វាយរៀង
ជួបជាមួយលោកស្រីគង់ សារ៉ន អាយុ៦៧ឆ្នាំ ជនជាតិដើមលាវ សញ្ជាតិខ្មែរ តួនាទីមេភូមិពោធិ ឃុំខ្សែត្រ ប្តីឈ្មោះមាសរ៉ាំ អាយុ៧៦ឆ្នាំ ជនជាតិដើមលាវ សញ្ជាតិខ្មែរ បានប្រាប់ថា គ្រួសាររបស់គាត់ មានកូនស្រី០៥នាក់ មានចៅ១២នាក់ ពេលនៅផ្ទះនិយាយភាសលាវ លាយភាសាខ្មែរ កូនៗ ចៅ គេចេះស្តាប់តែពួកគេព្យាយនិយាយតែភាសាខ្មែរ ដោយពួកគេនៅក្នុងសង្គមខ្មែរ ចុះសញ្ជាតិខ្មែរ រស់នៅ រៀនសូត្រ ភាសាខ្មែរ ដូច្នេះ ពួកគេនិយាយខ្មែរ ។
លោកស្រីលើកឡើងដែរថា រយៈពេលយ៉ាងយូរ៣០ឆ្នាំខាងមុខ អស់ពីចាស់ទុំទៅ ជនជាតិដើមលាវខ្សែត្រ គឺបាត់បង់ភាសាប្រពៃណីទំនៀមទម្លាប់លាវខ្សែត្រអស់ហើយ និងប្រហែលក្លាយជារឿងនិទានក៏មិនដឹង ។ លោកស្រីបញ្ជាក់ថា បច្ចុប្បន្ន ចាស់ៗនៅផ្ទះ ប្រកបមុខរបរកសិកម្ម ធ្វើស្រែ និងចិញ្ចឹមគោក្របី ក្មេងៗ ទៅធ្វើការរោងចក្រ នៅក្រុងបាវិត និងភ្នំពេញ។
ភូមិពោធិមានប្រជាពលរដ្ឋរស់នៅចំនួន១៨៩គ្រួសារ មនុស្សសរុប៩១៩នាក់ (ស្រី៤៦៩នាក់) ក្នុងនោះ ជនជាតិដើមលាវ សញ្ជាតិខ្មែរ៨០%គ្រួសារ ជាជនជាតិដើមលាវ បានប្រពន្ធប្តី មកពីក្រៅ
( ខ្មែរ) មាន២០ភាគរយ។ ប្រជាពលរដ្ឋភូមិពោធិ មានគ្រួសារអ្នកចិញ្ចឹមគោក្របី មាន៥០% ក្នុង១គ្រួសារ ចិញ្ចឹមលើសពី២០ក្បាលដល់៤០ក្បាល ដោយផ្ទៃដីស្រែ ព្រោះស្រូវអស់គ្មានកន្លែង
ឃ្វាល ។
លោកអ៊ុ សាផន អាយ៦៥ឆ្នាំ មេឃុំខ្សែត្រ បានមានប្រសាសន៍ថា រដ្ឋបាលឃុំខ្សែត្រ មាន១៤ភូមិ គឺភូមិខ្សែត្រភូមិពោធិ ភូមិកណ្តាល ភូមិត្រោក ភូមិព្រៃតាញ៉យ ភូមិព្រៃសង្កែ ភូមិថ្មី ភូមិសា ម៉ ភូមិត្រពាំងកំពឹស ភូមិព្រៃចារ្យ ភូមិព្រៃចំណា ភូមិត្រពាំងឈូក ភូមិត្រពាំងស្មាច់ និងភូមិឬស្សីអម មានប្រជាពលរដ្ឋសរុប៣,២០៤គ្រួសារ មនុស្សសរុប១២,៩៦៩នាក់ស្រី៦,៦៩០នាក់ ក្នុងនោះជនជាតិដើមលាវ សញ្ជាតិខ្មែរ៦៥% (គឺមាន១០ភូមិជាជនជាតិដើមលាវ៤ភូមិ មានជនជាតិដើមលាវ៣៥%) មនុស្សចាស់អាយុចាប់ពី៥០ ឡើងទៅ១០០ឆ្នាំចេះនិយាយភាសាលាវ ដំណដូនតាក្មេងអាយុចាប់ពី៤៩ឆ្នាំចុះ គឺចេះស្តាប់ ភាសាលាវខ្សែត្រ ។
ក៏ប៉ុន្តែមនុស្សតិចណាស់ដែលចេះស្តាប់ហើយចេះនិយាយភាសាលាវខ្សែត្រ ភាគច្រើនពួកគេអាចស្តាប់ឪពុកម្តាយពួកគេនិយាយ ភាសាលាវខ្សែត្រនេះ ក៏ប៉ុន្តែពួកគេមិននិយាយតបទៅឪពុកម្តាយវិញទេ ពួកគេនិយាយភាសាខ្មែរតបវិញ ដោយក្មេងៗពួកគេរៀនអក្សរ លេខពន្ធ ជាភាសាខ្មែរ ពួកគេកើតនៅប្រទេសខ្មែរ ចុះសញ្ជាតិខ្មែរ បរិស្ថានសង្គមខ្មែរ។
បើគិតត្រឆ្នាំ១៩៨៩ គឺលាវខ្សែត្រ១០០% គ្មានអ្នកចំណូលមកពីខាងក្រៅស្រុកចូលរស់នៅទេ លាវខ្សែត្រសុទ្ធ១០០%។ លោកមេឃុំ ក៏បានបញ្ជាក់ដែរថា នៅក្នុងរដ្ឋបាលឃុំខ្សែត្រជនជាតិដើមលាវ សញ្ជាតិខ្មែរ ជាប់ឆ្នោតជាសមាជិកក្រុមប្រឹក្សាឃុំ ចំនួន២រូប ៖១,ឈ្មោះ បែនសួន ភេទប្រុសអាយុ៦៤ឆ្នាំ ជនជាតិដើមលាវ ខ្សែត្រ ២,ឈ្មោះ ឃួន សារ៉ាំ ភេទប្រុសអាយុ៥២ឆ្នាំ ជនជាតិដើមលាវខ្សែត្រ។មន្ត្រីនគបាលជាតិ នគបាលប៉ុស្ត៍រដ្ឋបាលឃុំខ្សែត្រ០៥រូបគឺជនជាតិដើមលាវខ្សែត្រទាំងអស់ ។១,លោកវរៈសេនីយ៍ត្រី មុំ សាទ អាយុ៥៣ឆ្នាំ តួនាទីនាយនគបាលប៉ុស្ត៍រដ្ឋបាលឃុំខ្សែត្រ និងលោកនាយរងប៉ស្ត៍រដ្ឋបាលមន្ត្រីនគបាលប៉ុស្ត៍រដ្ឋបលឃុំខ្រែត្រ០៤រូបទៀត ក៏ជាជនជាតិដើមលាវខ្សែត្រដែរ។
លោកមេឃុំបានបញ្ជាក់ថា លាវខ្សែត្រនេះជាច្រើនជំនាន់មកហើយ ចាស់ទុំរៀបគូស្រក ឲ្យកូនប្រុសស្រី គឺរៀបការតែជាមួយ ជនជាតិលាវខ្សែត្រដូចគ្នា និយាយភាសាលាវខ្សែត្រ ទើបតែក្នុងអំឡុវឆ្នាំ១៩៨៩ ១៩៩៣ មានរៀបការកូនចៅ មកពីស្រុកក្រៅសហគមន៍លាវខ្សែត្រ រហូតមកដល់ឆ្នាំ២០០៧២០០៨ ប្រទេសមានការអភិវឌ្ឍន៍ មានរោងចក្រច្រើន ទើបក្មេងៗ យុវជន ជួបគ្នា នៅកន្លែងធ្វើការរោងចក្រ ក៏ស្រឡាញ់គ្នា ស្តីដណ្តឹង ជាប្តី ប្រពន្ធ មកពីក្នុងខេត្តនិងក្រៅខេត្តទើបមកដល់បច្ចុប្បន្ន ការនិយាយភាសាលាវយុវជនគេមិននិយាយទ ហើយការរៀបចំអាពាហ៌ពិពាហ៌ កូនប្រុស្រស្រីតាមប្រពៃណីខ្មែរ អស់ហើយពុំមានរៀបចំតាមបែបប្រពៃណីទំនៀមទម្លាប់លាវខ្សែត្រទៀតទេ។
លោកតា ពុត វ៉ាន់ អាយុ៨០ឆ្នាំ ជនជាតដើមលាវ នៅភូមិពោធិឃុំខ្សែត្របានលើកឡើងថា ការបាត់បង់ភាសា លាវខ្សែត្រ នេះដោយសារ ភាសាចេះនិយាយតដំណ ពីដូនតា ត.តគ្នា គ្មានអក្សរ ហើយក៏មិនដឹងថា ដូនតាមករស់នៅតំបន់ភូមិសាស្ត្រឃុំខ្សែត្រនេះក្នុងអំឡុងឆ្នាំណាប៉ុន្មានរយឆ្នាំហើយ កើតមកឮ អ្នកស្រុកជនជាតិខ្មែរ គេហៅថា លាវ ខក លាវដាច់ត្រណោត និងលាវខ្សែត្រ ។ក្នុងពេលអ្នកសារព័ត៌មានយើងសម្ភាស៍ លោកសុខសារ៉ាត អាយុ៦៥ឆ្នាំជនជាតើដើមលាវ នៅភូមិពោធិ បាន ហៅចាស់ទុំក្នុងភូមិចំនួន៧_៨នាក់មកជួបជុំគ្នា មានក្មេងមានចាស់ប្រមាណជាង១០នាក់ មានឈ្មោះកូយធំភេទស្រីអាយុ៦៥ឆ្នាំ ឈ្មោះសុខសុផល(ហៅយាយអូវ) ភេទស្រីអាយុ៦៥ឆ្នាំមកពិភាក្សា ។
លោកសុខសារ៉ាតលើកឡើងថា បើតាមគាត់បានជួបចាស់ទុំ ជនជាតិដើមលាវ បានប្រាប់ឲ្យដឹង
ថា ជនជាតិលាវមករស់នៅប្រទេសខ្មែរ មានពីពួក គឺ លាវ តាគង់ និងលាវ តា ញ៉ ។ លាវ តាគង់ និយាយភាសា ដូចជនជាតិ ឡាវ វៀងចន្ទ័ ប្រទេសឡាវបច្ចុប្បន្ន ចំណែកលាវតា ញ៉ និយាយភាសា ដូចសៀម ប្រទេសថៃបច្ចុប្បន្ន។
លោកសុខ សារ៉ាត បន្តទៀតថា ចំពោះលាវខ្សែត្រ និយាយតាមបែបឡាវវៀងចាន់ខ្លះ បែបថៃខ្លះនិងបែបខ្មែរខ្លះ។ រីឯចាស់ទុំខ្លះនិយាយថា លាវខ្សែត្រ ជាពាក្យកំឡាយមកពីលាវក្សត្រ ដោយចាស់ទុំដំណាលថា កាលពីដើមឡើយ ក្នុងអំឡុងសត្សវត្សទី៧ មានស្តេចលាវ១អង្គ បានកែនកងទ័ព វាយចូលមកទឹកដីខ្មែរ កាលណោះ មេ មេទ័ព២រូបម្នាក់ឈ្មោះតាគង់ដឹកនាំកងទ័ពជើងទឹក ដោយមានទាំងគ្រួសារកងទ័ពស្រីប្រុស មកជាមួយឡើងសំពៅវាយចូលមកទន្លេខ្មែរ ប៉ុន្មានខែក្រោយមកត្រូវ កងទ័ពខ្មែរវាយផ្តាច់ សំពៅមួយ ត្រូវមកចូលចតនៅឃុំខ្សែត្រ មានកោះមួយ ក៏ជាប់គាំងរហូតមក។ សំពៅ មួយគ្រឿងទៀត ទៅចតនៅកោះ១នៅក្នុងស្រុកព្រះស្តេចខេត្តព្រៃវែងបច្ចុប្បន្ន គេហៅថាលាវប្រស្នា នៅស្រុកកំពង់ត្របែក ភូមិក្រាំងលាវ ។
បន្ទាប់មក ចាស់ទុំភូមិពោធិ លោកយាយសុខ សុផល លើកឡើងថា នៅឃុំខ្សែត្រ មានអ្នកតា២អង្គដែលលាវខ្សែត្រ គោរពបូជា តាំងពីបុរាណកាលមក គឺអ្នកតា ទួលមេឃ ប្រុស នៅភូមិ កណ្តាលចាស់បុរាណ កសាងខ្ទម និងកសាងរូបសំណាកបដិមា លឹង្គ ១ អំពីថ្ម អាយុរាប់ពាន់ឆ្នាំ និងកសាងខ្ទមដាក់បដិមា យាយទេព ម៉ុយ នៅទួល១ផ្សេងទៀតក្នុងភូមិពោធិ រូបបដិមា យោនី សាងអំពីថ្ម មានអាយុរាប់ពាន់ឆ្នាំដូចគ្នា ដែលមេទ័ព យកមកតាមសំពៅសម្រាប់បូជា ហើយចាស់ទុំលាវខ្សែត្របាន គោរពបូជា រាល់ឆ្នាំ គឺរាល់ឆ្នាំពេញបរមីខែជេស្ឋ ដើមរដូវវស្សា ចាស់ទុំតែងតែធ្វើបុណ្យឡើងអ្នកតា សុំទឹកភ្លៀងនិងសុំសេចក្តីសុខ ពិធីបុណ្យឡើងអ្នកតា គឺ ចាស់ទុំដង្ហែ លឹង្គ លោកតាមេឃ មកបុកលើ យោនី យាយទេពម៉ុយ ចាស់ទុំក្មេងចាស់១ក្រុមទៀតច្រៀងចំរៀងសុំទឹកភ្លៀង និងចាស់ទុំប្រុសៗធ្វើជាកំភ្លុះ ឬស្សី បូមទឹកដាក់ក្នុងកំភ្លុះពេលច្រៀងចប់ក៏បានបាញ់ទឹកចេញឡើងលើច្រូចៗ ហើយនាំគ្នាហ៊ោ ចំណែកចាស់ទុំដែលយកលឹង្គលោកតាទួលមេឃ ទៅបុករុកលើយោនី លោកយាយទេព ម៉ុយ សុំសេចក្តីសុខសប្បាយ ៕
ចែករំលែកព័តមាននេះ