អ្នកតាមដានកិច្ចការព្រះពុទ្ធសាសនាបានស្រាវជ្រាវរាវរកឃើញថា វត្តស្វាយជ្រំគឺជាវត្តមួយមានវ័យចំណាស់ ដែលមានអាយុកាលរាប់រយឆ្នាំមកហើយ និងមានមហាជនក៏ដូចមន្ត្រីរាជការតូចធំទាំងឡាយដែលមានដើមកំណើតនៅក្នុងខេត្តស្វាយរៀងច្រើនកុះករតែងតែមកបន់ស្រន់សុំសេចក្តីសុខ សេចក្តីចម្រើន រកទទួលទានមានបាន និងបន់ស្រន់សុំឡើងឋានៈ បុណ្យស័ក្តិ តួនាទី ។ រីឯសិស្សានុសិស្សក៏មកបន់សុំឲ្យប្រឡងជាប់ ឯអ្នកខ្លះទៀតពេលប្តឹងប្តល់គ្នាក៏មកស្បថនៅវត្តស្វាយជ្រំនេះដែរឱ្យមានជ័យជម្នះលើគូបដិបក្ខ ។
ព្រះសង្ឃគ្រូសូត្រស្តាំបានមានថេរដីកាថា បើតាមចាស់ទុំបាននិយាយប្រាប់តៗគ្នា វត្តស្វាយជ្រំកសាងឡើងក្នុងអំឡុងឆ្នាំ១៨៦៧ ស្ថិតនៅភូមិបឹងវែង ឃុំស្វាយជ្រំ ស្រុកស្វាយជ្រំ ខេត្តស្វាយរៀង មានអាយុ១៥២ឆ្នាំមកហើយ និងមានព្រះគ្រូចៅអធិការជាច្រើនអង្គមកហើយដែរដែលបានមកគង់នៅក្នុងវត្តនេះ ។ ចំពោះជំនឿរបស់មហាជនក៏ដូចប្រជាពុទ្ធបរិស័ទ ព្រះអង្គនិទានថា ដោយមានរឿងដំណាលតៗគ្នាថា នៅក្នុងអំឡុងឆ្នាំ១៩០៨ ក្នុងខែភទ្របទរដូវបុណ្យភ្ជុំបិណ្ឌ ពេលនោះជាឆ្នាំទឹកធំ ស្រាប់តែមានការភ្ញាក់ផ្អើលដល់ប្រជាពុទ្ធបរិស័ទ និងអ្នកស្រុកដោយបានប្រទះឃើញរូបព្រះបដិមាមួយព្រះអង្គ រចនាឡើងជាខ្លឹមឈើតាត្រាវ ទ្រង់បិណ្ឌបាតមានកម្ពស់១,៦៥ម៉ែត្រ ទម្រង់ប៉ុនមនុស្ស អណ្តែតបញ្ច្រាសទឹកមកទើរនៅមាត់បឹងវែង ជិតវត្តស្វាយជ្រំនេះ ។
ព្រះបដិមាទ្រង់បិណ្ឌបាតដូចព្រះសង្ឃទ្រង់បិណ្ឌបាតលើគោកអ៊ីចឹង ខណៈនោះអ្នកស្រុកនិងគណៈកម្មការវត្តស្វាយជ្រំ ក៏បានយកខ្សែពួរធំមកចងសែងលើកឡើងគោកក៏ប៉ុន្តែដោយឫទ្ធិបារមីព្រះអង្គបដិមាអង្គនេះពូកែស័ក្តិសិទ្ធិ មហាជនមានគ្នារាប់សិបនាក់ក៏លើកមិនរួចអស់មួយថ្ងៃ លើកមិនរួចក៏ចងព្រះបដិមាទុករួចនាំគ្នាដេកយាម ។ លុះពេលដេកលក់ក៏សុបិនឃើញលោកតាចាស់ម្នាក់មកប្រាប់ថា បើចង់លើកព្រះអង្គឡើងយកទៅតម្កល់នៅក្នុងវត្តបានត្រូវស្រាយចំណងពួរនេះចេញ ហើយយកអំបោះ៧សរសៃមកចងត្រង់ចង្កេះ រួចដាក់ស្នែងសែងទៅលើករួចហើយ ។ មុននឹងសែងលើកឡើងត្រូវលេងភ្លេងពិណពាទ្យ៧ចប់សុំខមាទោស ហើយសែងលើកឡើងទៅរួចហើយ ។
កាលណោះក្រោយពេលយល់សបិ្តឃើញបែបនេះក៏នាំគ្នាស្រាយចំណងខ្សែពួរចេញទាំងយប់ ដោយយកខ្សែអំបោះ៧សរសៃទៅចងត្រង់ចង្កេះព្រះបដិមាទាំងយប់ លុះព្រឹកឡើងក៏និមន្តព្រះសង្ឃមកសូត្រជយន្តោរួចលេងភ្លេងពិណពាទ្យ៧ចប់សុំខមាទោសសុំនិមន្តព្រះអង្គ ទៅគង់នៅក្នុងព្រះវិហារវត្តស្វាយជ្រំ ។ គ្រាន់តែបែរបន់សុំរួចក៏ដាក់ស្នែងសែងដោយចងអំបោះ៧សរសៃ គឺសែងរួចចេញពីមាត់ទឹកយ៉ាងស្រួល ។ កាលណោះព្រះសង្ឃ និងប្រជាពុទ្ធបរិស័ទមានចិត្តត្រេកអរជាខ្លាំង ហើយនាំគ្នាដង្ហែរូបបដិមាអង្គនោះ យកទៅដាក់ក្នុងព្រះវិហារគោរពបូជារហូតរៀងមក ។
ព្រះគ្រូមានថេរដីកាទៀតថា ដោយមានការយល់សុបិនឃើញលោកតាចាស់ម្នាក់មកប្រាប់នោះប្រាប់ថា គាត់ឈ្មោះតាមោគ ក៏បាននាំគ្នាកសាងតូបដាក់រូបសំណាកលោកតាមោគ ដើម្បីគោរពបូជាគ្រឿងសក្ការៈនៅក្នុងទីអារាមជាមួយគ្នានោះដែរ ។ បន្ទាប់មកក៏យល់សប្តិឃើញលោកយាយម្នាក់ទៀត មកនៅធ្វើធម៌តាំងសីលសមាធិនៅក្បែរនោះទៀត គណៈកម្មការអាចារ្យវត្តក៏បានកសាងអាស្រមមួយខ្នងទៀត ព្រមទាំងដាក់រូបសំណាកឈ្មោះលោកយាយទេពក្បែរអាស្រមលោកតាមោគ ហើយបានធ្វើបុណ្យធំមួយអភិសេកព្រះបដិមានិងធ្វើពិធីឡើងអ្នកតាមោគ លោកយាយទេពយ៉ាងអធិកអធមទៀតផង ។
តំណតមកវត្តស្វាយជ្រំ មានឫទ្ធិបារមីខ្លាំងពូកែល្បីខ្ចាយទូទាំងខេត្តជិតឆ្ងាយ មហាជនមានជំនឿជឿជាក់ថាពិតជាស័ក្តិសិទ្ធិក៏នាំគ្នាមកបន់ស្រន់សុំសេចក្តីសុខ សេចក្តីចម្រើន និងប៉ងអ្វីបានសមតាមបំណងប្រាថ្នារបស់ពួកគេ ជំនឿនេះក៏កាន់តែសាយភាយជារៀងរហូតមក ។
ព្រះអង្គបានបន្តថា លុះដល់ឆ្នាំ១៩៧៦ ពួកខ្មែរក្រហមបានយកទីតាំងវត្តស្វាយជ្រំនេះធ្វើជាជង្រុកស្រូវ បានរុះរើកុដិ សាលាឆាន់យកទៅធ្វើរោងបាយរួម ឯព្រះវិហារក៏ត្រូវបានយកធ្វើជាជង្រុកស្រូវដែរ ។ ពួកខ្មែរក្រហមបានយករូបព្រះបដិមាចេញ និងវាយបំបាក់យកទៅទម្លាក់ចោលក្នុងទឹកស្រះអស់គ្នាសល់ ។ ចំណែករូបព្រះបដិមា ដែលអណ្តែតទឹកទ្រង់បិណ្ឌបាតសាងអំពីឈើខ្លឹមតាត្រាវនោះត្រូវពួកខ្មែរក្រហមពុះបំបែកជាបំណែកៗរួចដុតបំផ្លាញចោលអស់ទៅ ។
លុះដល់ឆ្នាំ១៩៧៩ ក្រោយថ្ងៃរំដោះ៧មករា ពុទ្ធបរិស័ទបានកសាងវត្តស្វាយជ្រំឡើងវិញ ហើយបានកសាងអាស្រមលោកតាមោគ និងអាស្រមលោកយាយទេពឡើងវិញ ហើយគោរពបូជាក៏មានបារមីកាន់ពូកែស័ក្តិសិទ្ធិឡើងវិញដែរ ។ រហូតដល់ឆ្នាំ១៩៨៧ ព្រះគ្រូ សូ ឆែម អតីតជាព្រះសង្ឃគង់នៅវត្តស្វាយជ្រំក្នុងទសវត្ស៦០និងទសវត្ស៧០បានទៅបួសជាព្រះសង្ឃនៅវត្តឧណ្ណាលោម រាជធានីភ្នំពេញឆ្នាំ១៩៨០ ហើយនៅឆ្នាំ១៩៨៧ក៏បានធ្វើបុណ្យកឋិនទានដង្ហែមកវត្តស្វាយជ្រំនេះ និងបានឲ្យវិចិត្រករឆ្លាក់រូបព្រះបដិមាមួយអង្គអំពីឈើខ្លឹមធ្នង់ ទ្រង់បិណ្ឌបាត្រកម្ពស់១ម៉ែត្រ៦៥ដដែលក៏ប៉ុន្តែទម្រង់តូចជាងមុនបន្តិចលាបពណ៌ទឹកមាសដង្ហែពីរាជធានីភ្នំពេញមកតម្កល់ក្នុងព្រះវិហារហើយធ្វើបុណ្យអភិសេករួមនៅក្នុងថ្ងៃបុណ្យកឋិននោះដែរ ។
ចាប់តាំងពីតម្កលក់រូបបដិមាស្នងនោះមក គឺវត្តស្វាយជ្រំចាប់ផ្តើមមានឫទ្ធិបារមីកាន់តែខ្លាំងពូកែជាងមុនធ្វើឲ្យប្រជាពុទ្ធបរិស័ទ មន្ត្រីរាជការតូចធំ និងសិស្សានុសិស្ស ព្រមទាំងមហាជនជិតឆ្ងាយមានជំនឿនាំគ្នាមកបន់ស្រន់រំដោះទុក្ខ ភ័យ និងសុំឱ្យកាក់កបក្នុងកិច្ចការផ្សេងៗក៏បានសម្រេចតាមបំណងប្រាថ្នារហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ ៕ សាន សារិន
ចែករំលែកព័តមាននេះ