ភ័ព្វសំណាងធំធេងមួយរបស់ប្រជាជនខ្មែរគឺ កេរដំណែលវប្បធម៌ដ៏លើសលុប ដែលបុព្វការីជនរបស់ខ្លួនបានបន្សល់ទុក មិនគ្រាន់តែមាននៅកម្ពុជា ថៃ និងឡាវ (លាវ)នោះទេ គឺមានទាំងនៅវៀតណាមខាងត្បូងផងដែរ ។ វិសាលភាព…
ភ័ព្វសំណាងធំធេងមួយរបស់ប្រជាជនខ្មែរគឺ កេរដំណែលវប្បធម៌ដ៏លើសលុប ដែលបុព្វការីជនរបស់ខ្លួនបានបន្សល់ទុក មិនគ្រាន់តែមាននៅកម្ពុជា ថៃ និងឡាវ (លាវ)នោះទេ គឺមានទាំងនៅវៀតណាមខាងត្បូងផងដែរ ។ វិសាលភាព និងអធិរាជភាពនៃមរតកវប្បធ៌មបុរាណទាំងនោះកាត់ថ្លៃពុំបានឡើយ ហើយ គឺសិល្បៈស្ថាបត្យកម្ម និងផ្ទាំងសិលាចារឹកយ៉ាងច្រើន ចំនួនមិនតិចជាង២០០០ ផ្ទាំងនោះហើយ ដែលជាអត្តសញ្ញាណជាតិខ្មែរ និងត្រូវបានគេចាត់ទុកថា ជាប្រភពមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ។
ឯកសារលោកបណ្ឌិតមី សែលត្រាណេ បង្ហាញឲ្យដឹងថាក្នុងចំណោមអត្ថបទសិលាចារឹក(ចារលើថ្ម) នាសម័យបុរាណទាំងនោះ មានតែសិលាចារឹកវ៉ូកាញ់ទេ ដែលមានចំណាស់ចាស់ជាងគេ ព្រោះត្រូវបានចារឡើងជាភាសាសំស្ក្រឹតនាចុងសតវត្សរ៍ទី២ ដើមសតវត្សរ៍ទី៣នៃគ្រឹស្តសករាជដ៏គួរឲ្យមោទនៈ ។
តាមខ្លឹមសារនៃសិលាចារឹកនេះ អ្នកប្រាជ្ញខាងភាសាសំស្ក្រឹត និងចារឹកសាស្ត្រ បានដឹងអំពីស្ថានភាពសង្គម-វប្បធម៌ខ្មែរ ជាពិសេស វិស័យសាសនានៅដើមសម័យប្រវត្តិសាស្ត្រ ហើយនៅឆ្នាំ១៩៦៨ ដោយលោក Filliozat បានសិក្សាឡើងវិញដោយបានសើរើខ្លឹមសារអត្ថបទចារឹកលើថ្ម ដ៏មានកេរ្តិ៍ឈ្មោះខាងលើនេះ។ ដូច្នេះជាការចាំបាច់ដែលទាមទារឲ្យយើងត្រូវកែរតម្រូវការបកប្រែអត្ថបទសិលាចារឹកនោះឡើងវិញ ឲ្យទាន់ស្ថានភាពនៃដំណឹងថ្មី ស្តីពីប្រវត្តិសាស្ត្រនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ។
ចំណុចមួយទៀតគឺ ពីមុនមានអ្នកស្រាវជ្រាវមួយចំនួននិយាយថា សិលាចារឹកនេះជាកម្មសិទ្ធិរបស់ប្រជាជនចាម តែក្រោយពីការស្រាវជ្រាវដ៏ល្អិតល្អន់ ដោយលោក Filliozat ទើបយើងដឹងថា ជារបស់ខ្មែរ ។ ផ្ទាំងសិលាចារឹកបុរាណនេះសំខាន់ណាស់ ព្រោះមានប្រយោជន៍សម្រាប់ខេមរជាតិ ។ គឺដោយមូលហេតុនេះ ហើយបានជាលោកបណ្ឌិតមីសែល ត្រាណេ គិតថា នឹងលើកយកឯកសារនេះមកបង្ហាញជូន ម្យ៉ាងទៀត គឺដោយសារមានការទាក់ទងនឹងជំនឿសាសនាខ្មែរ ។
ខ្លឹមសារអត្ថបទនេះគឺជាការកែតម្រូវនូវអ្វីដែលគេបានដឹងពីមុន ។ តទៅនេះសូមជូននូវសេចក្តីបកប្រែទាំងស្រុងនៃអត្ថបទសិលាចារឹក វ៉ូកាញ់ ពីសំស្ក្រឹតទៅជាខ្មែរ ដោយវីរីយបណ្ឌិតោភិក្ខុប៉ាងខាត់ ដែលត្រូវបានយកទៅសិក្សា ហើយបោះពុម្ព ក្នុងពុទ្ធិកសិក្សាទី១ លេខ២ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៥៨ ។
ខ្លឹមសារនៃសិលាចារឹកបុរេអង្គរនេះ ព្រះភិក្ខុប៉ាងខាត់ បានប្រែសម្រួលអត្ថន័យដូចតទៅ ៖ « តាមសេចក្ដីនៅក្នុង សិលាចារឹក យើងបានដឹងត្រឹមតែថា ព្រះរាជាប្រទេសខ្មែរមួយអង្គ ព្រះនាមព្រះបាទស្រីមារៈ (គ្រីមារ) ជារាជកុល (ជាព្រះបាទហ្វាន់-ចេ-ម៉ាន់ របស់ចិន?) ក្នុងសម័យនគរភ្នំ (ហ្វូណន) ទ្រង់ជាពុទ្ធមាមកជន ជ្រះថ្លាក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ហើយទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឲ្យចារឹកទុក ព្រោះទ្រង់ជ្រាបច្បាស់នូវដំណើរអន្ទោលស្លាប់កើត នៃសត្វលោកក្នុងវាលវដ្ដសង្សារ (គតាគតិ) ទ្រង់មានមេត្តាជ្រាលជ្រៅចំពោះសត្វលោក ហើយបង្គាប់ឲ្យចំណាយព្រះរាជទ្រព្យ ធ្វើជាប្រយោជន៍ដល់សាធារណជនទូទៅ ឲ្យសមតាមព្រះរាជបំណង ដែលទ្រង់មានព្រះទ័យប្រកបដោយមេត្តាករុណា ប្រាថ្នាចង់ដោះទុក្ខសត្វ ដែលកំពុងតែហែលឆ្លងកាត់សមុទ្រសាគរ គឺសង្សារវដ្ដ ។
ទីបំផុតទ្រង់ត្រាស់ថា ព្រះរាជាទាំងឡាយតទៅមុខចូរប្រត្តិបត្តិតាមព្រះរាជបញ្ជានេះ ហើយប្រឹក្សាជាមួយអាមាត្យឈ្មោះ វីរៈ »។
សូមជ្រាបថា កាលបើពិនិត្យមើល ដោយហ្មត់ចត់ទៅ យើងអាចឃើញថា ការបកប្រែខាងលើនេះមានលក្ខណៈត្រឹមត្រូវណាស់ ប៉ុនែ្ដមានប្រាសចាកខាងអត្ថន័យ ។ ព្រះភិក្ខុប៉ាងខាត់មាននិន្នាការខាងមនោគមវិទ្យាសាសនា លំអៀងទៅខាងព្រះពុទ្ធសាសនា, តាមពិតទៅស្រីមារៈមិនមែន ក្នុងនាមជាពុទ្ធសាសនិកនោះទេ ប៉ុន្តែកំហុសឆ្គងនេះត្រូវបានកត់សម្គាល់ ថ្មីៗនេះ ហើយក៏មកពីការបកស្រាយខុស ដោយអ្នកស្រាវជ្រាវបារាំងដូចជា លោកហ្វី៊ណូត៌ ស៊ឺដេសជាដើមនោះដែរ ។
ផ្អែកតាមការស្រាវជ្រាវថ្មី យើងអាចនិយាយបានថា សិលាចារឹកខ្មែរខាងលើនេះ មិនបានបញ្ជាក់ពីវត្តមានព្រះពុទ្ធសាសនានោះទេ ក៏ប៉ុន្តែផ្ទុយទៅវិញ ពាក់ព័ន្ធទៅនឹង ព្រហ្មញ្ញសាសនា យ៉ាងប្រាកដ ។ (Filliozat, J. 1969. L’inscription dite “De Vo-Canh “ BEFEO, LV . pp107-121 )
តាមពិតទៅពុំមានការជ្រៀតជ្រែកខាងមនោគមវិទ្យាសាសនា ឬនយោបាយក្នុងការវិភាគនាជំនាន់មុន ដែលធ្វើឲ្យអ្នកប្រាជ្ញទាំងនោះលង់ ក្នុងមនោសញ្ចេតនាផ្ទាល់ខ្លួននោះទេ ។ អ្វីដែលយើងត្រូវជ្រាបឲ្យបានត្រឹមត្រូវនោះ គឺការចេះដឹងខាងប្រវត្តិសាស្ត្រ និងវប្បធម៌ជាជំនាន់នោះ មានកម្រិតទាបនៅឡើយតែប៉ុណ្ណោះ ។
សព្វថ្ងៃនេះប្រសិនបើយើងយោងតាមខ្លឹមសារ តែអត្ថបទនៃសិលាចារឹកដដែល ដែលប្រែជាថ្មីឡើងវិញ ដោយលោកហ្វ៊ីលី យ៉ូហ្សា យើងនឹងបានឃើញច្បាស់នូវចំណុចខ្វះខាត ដែលជួយឲ្យយើង ពិចារណាឡើងវិញ ចំពោះសេចក្តីសន្និដ្ឋានពីមុន ។
បើពិចារណាមើលឲ្យសព្វគ្រប់ទៅ ចំពោះស្តេចស្រីមារៈ មុនដំបូងគេជឿថា ព្រះអង្គប្រារព្ធលទ្ធិព្រះពុទ្ធសាសនា ឥឡូវនេះទ្រង់បែរជាប្រារព្ធលទ្ធិព្រហ្មញ្ញសាសនាទៅវិញ ។ មួយទៀតតាមលទ្ធផលនៃការសិក្សាស្រាវជ្រាវរបស់ពួកអ្នកប្រាជ្ញខាងអក្សរបុរាណខាងលើ យើងបានកត់សម្គាល់ផងដែរថា ពាក្យ ស្រីមារៈ តាមពិតទៅ គឺជាស្រីមារញ ទៅវិញ ដែលជាគោរម្យងារនៃសន្តតិវង្ស ដែលមានប្រភពមកពីភូមិភាគឥណ្ឌាខាងត្បូង កន្លងមកការអានខុស បណ្តាលពី អត្ថបទសិលាចារឹកមានការខូចខាត ហើយព្យាង្គនៅខាងចុងពាក្យក៏ត្រូវលុបដែរ ។
ម្យ៉ាងទៀតពាក្យវដ្ដសង្សារដែលតាមធម្មតា មិនមែនមានលក្ខណៈបែបពុទ្ធនិយម តែម្យ៉ាងនោះទេ តែក៏មានលក្ខណៈ ព្រហ្មណ៍និយមផងដែរ ។ ជារួមតាមសេចក្តីសិលាចារឹកនេះយើងឃើញថាមិនមែន«ស្រីមារៈ»ទេ តែគឺជា«មារញ»ទៅវិញ ហើយព្រះនាមនេះគឺជាព្រះមហាក្សត្រនាសម័យនគរភ្នំ ដែលបានចារសិលាចារឹកនេះឡើង ។ ជារួមព្រះមហាក្សត្រក្នុងសម័យនគរភ្នំទំនងជាប្រារព្ធព្រហ្មញ្ញសាសនាទៅវិញច្រើនជាងព្រះពុទ្ធសាសនា ។
ដូច្នេះទស្សនៈរបស់លោក អាដើមារ ឡឺក្លែរ ក្នុងសៀវភៅ «ប្រវត្តិសាស្ត្រប្រទេសកម្ពុជា»មិនសមស្របតាមព្រឹត្តិការណ៍ជាប្រវត្តិសាស្ត្រទេ។ លោកសរសេរថា «ព្រះរាជាណាចក្រចាមឬចម្ប៉ា (…) ស្ថិតនៅពីខាងកើត (នៃប្រទេសកម្ពុជា) បានកើតឡើង យ៉ាងតិចណាស់ក៏២សតវត្សរ៍មុនកម្ពុជាដែរ មុនគេបានរកឃើញ សិលាចារឹកសំស្ក្រឹត ដែលមានចំណាស់ជាងគេនៅក្នុងឥណ្ឌូចិន គឺនៅចម្ប៉ានេះឯង ។ បើតាមសិលាចារឹកនេះ ប្រទេសចម្ប៉ាមានអរិយធម៌ជឿនលឿនជាងហ្វូណន (នគរភ្នំ) នៅសតវត្សរ៍ទី៤» ។
តាមមើលទៅទស្សនៈមិនសមស្របខាងលើនេះ ប្រហែលជាបណ្តាលមកពីអ្នកនិពន្ធបានគិតដោយច្រឡំថា ទីក្រុងតូម៉ូ (ទ្មាក់) ឬវ្យាធវុរៈ នៅអង្គរបុរី ខេត្តតាកែវ ស្ថិតនៅកោះជ្វា ហើយម្យ៉ាងវិញទៀត មកពីប្រទេសកម្ពុជាត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយស្តេចចាម ដែលជាជ្វា ឬជ្វាព្រាហ្មណ៍ចំនួន៦អង្គមុនព្រះបាទហ៊ុន ទៀន ឬ កៅណ្ឌិន្យ ដោយសំអាងលើរឿងព្រេងនិទានបុរាណមួយចំនួន ។
ឯកសារបណ្ឌិតមីសែល ត្រាណេ សន្និដ្ឋានថា ប្រសិនបើយើងស្គាល់ភាពត្រឹមត្រូវនៃការបកប្រែរបស់លោក Filliozat នៅឆ្នាំ១៩៦៩ យើងត្រូវផ្លាស់ប្តូរទស្សនាទានមួយចំនួន ពាក់ព័ន្ធទៅនឹង ប្រវត្តិសាស្ត្រនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាយ៉ាងប្រាកដ ។ នេះសរឲ្យឃើញថា សិលាចារឹកនៅតែជាប្រភពឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រចម្បង ហើយអាចលាតត្រដាងនូវការណ៍ពិតបាន ដែលបានកើតមានឡើងក្នុងអតីតកាលដ៏យូរលង់ ។ ជារួមការស្រាវជ្រាវថ្មីបំផុតខាងលើនេះ បានរកឃើញផ្ទុយពីមុន៖សិលាចារឹកវ៉ូកាញ់ គឺជាកម្មសិទ្ធិរបស់ប្រជាជនខ្មែរ ដែលពាក់ព័ន្ធទៅនឹងលទ្ធិព្រហ្មញ្ញសាសនា ៕ (កែសម្រួលដោយ ៖ បុប្ផា)
ចែករំលែកព័តមាននេះ