ខេត្តតាកែវ ៖ ប្រាសាទនាងខ្មៅ ជាប្រាសាទបុរាណសាងសង់ឡើងអំពីថ្មភក់ និងឥដ្ឋ ក្នុងរចនាបថកោះកែ សម័យអង្គរសតវត្សទី១០ក្នុងរាជព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៤ នៃគ្រឹស្តសករាជ ដើម្បីឧទ្ទិសថ្វាយដល់ព្រះឥសូរក្នុងព្រហ្មញ្ញសាសនា ។…
ខេត្តតាកែវ ៖ ប្រាសាទនាងខ្មៅ ជាប្រាសាទបុរាណសាងសង់ឡើងអំពីថ្មភក់ និងឥដ្ឋ ក្នុងរចនាបថកោះកែ សម័យអង្គរសតវត្សទី១០ក្នុងរាជព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៤ នៃគ្រឹស្តសករាជ ដើម្បីឧទ្ទិសថ្វាយដល់ព្រះឥសូរក្នុងព្រហ្មញ្ញសាសនា ។ ប្រាសាទនេះ មានទីតាំងស្ថិតនៅឃុំរវៀង ស្រុកសំរោង ខេត្តតាកែវ ជាប់ផ្លូវជាតិលេខ២ ចម្ងាយប្រមាណ៥២គីឡូម៉ែត្រពីភាគខាងត្បូង រាជភ្នំពេញ ២៧គីឡូម៉ែត្រពីទីរួមខេត្តតាកែវ និង៣គីឡូម៉ែត្រ ពីភ្នំជីសូរ ។ បានជាហៅថាវត្ដប្រាសាទនាងខ្មៅ ព្រោះក្នុងវត្ដនោះមានប្រាសាទបុរាណពីរ ឈ្មោះប្រាសាទនាងខ្មៅ នៅខាងលិចវិហារ ចំខ្លោងទ្វារវត្ដទិសបស្ចឹម។ ប្រាសាទទាំងពីរនោះធ្វើពីថ្មផង ឥដ្ឋផង ទំហំ៤ម៉ែត្រ៤ជ្រុង កម្ពស់១០ម៉ែត្រ កំពូលស្រួចដូចចេតិយខ្ពស់ត្រដែត ។
ដើមកំណើតនៃប្រាសាទនាងខ្មៅមានរឿងព្រេងតំណាលថា ៖ ក្នុងអតីតកាលកន្លងយូរទៅហើយ មានស្ដេចមួយព្រះអង្គទ្រង់មានព្រះនាមព្រះបាទសុរិយោវង្ស គង់នៅភ្នំជីសូរ ជាស្ដេចមានមហិទ្ធិរិទ្ធិ មានបុណ្យច្រើនទ្រង់បានសាងប្រាសាទប្រាំ និងទ្រង់ឱ្យជីកស្រះបួននៅលើភ្នំនោះ គ្រប់ជ្រុងប្រាសាទ ទ្រង់មានបុត្រីមួយព្រះអង្គព្រះនាមនាងខ្មៅ ។ ភ្នំជីសូរអំពីកំពូលចុះមកដល់ដី ជម្រាលជើងភ្នំខាងក្រោម ប្រហែល៧០០ម៉ែត្រមានទន្លេ៤ គ្រប់ជ្រុងទាំង៤ គឺទន្លេអុំមួយ ទន្លេស្ងួតមួយ ទន្លេប្រទ្រុនមួយ និងទន្លេទ្រុនមួយ ។ ទន្លេទាំង៤ជាកន្លែងសម្រាប់ក្រសាលរបស់ស្ដេចអង្គនោះ ។ លុះព្រះបុត្រីមានវ័យវឌ្ឍនាការចម្រើនឡើងបានព្រះជន្ម១៦ឆ្នាំ ព្រះនាងមានរូបឆោមលោមពណ៌ល្អដាច់ស្រីក្នុងព្រះនគរ ។ ថ្ងៃមួយព្រះនាងនឹកភ្នកចង់ទៅលេងទន្លប្រទ្រុន បានចូលទៅថ្វាយបង្គំលាព្រះបិតា ។ ព្រះរាជាក៏ទ្រង់ព្រះរាជានុញ្ញាត ហើយទ្រង់ចាត់មនុស្សបម្រើឱ្យរៀបចំហែហម ព្រះរាជដំណើរព្រះនាងទៅក្រសាលក្នុងវេលាថ្ងៃរសៀល ។
គ្រានោះមានបុរសម្នាក់ឈ្មោះបណ្ឌិត ស្រី ទើបនឹងសឹកពីសាមណេរ មានរូបឆោមល្អល្អះស្អាតបាតជាងប្រុសឯទៀត ចេះមន្ដអាគមវិជ្ជាការ ។ បណ្ឌិតនេះមានទីលំនៅក្នុងភូមិមួយខាងលិចភ្នំជំសូរ ជិតផ្លូវដែលចុះទៅទន្លេប្រទ្រុន។ ថ្ងៃនេះបណ្ឌិតស្រី មានសេចក្ដីអផ្សុកចេញទៅលេងជិតផ្លូវនោះ បានឃើញព្រះនាងខ្មៅចុះពីលើភ្នំ ជាមួយនឹងស្រីជាបរិវារ ក៏មានសេចក្ដីប្រតិព័ទ្ធជាប់ចិត្ដនឹងព្រះនាងក្រៃពេក ។បណ្ឌិតនោះពិចារណាថា «ថ្ងៃនេះជាថ្ងៃមានលាភធំណាស់ឱ្យបានជួបនឹងស្រីគ្រប់លក្ខណ៍ តែអាត្មាអញជាកូនរាស្ដ្រកម្សត់ ធ្វើម្ដេចនឹងបាននាងនោះហ្ន៎! នាងនេះមិនមែនជាស្រីសាមញ្ញទេគឺជាព្រះរាជបុត្រីរបស់ស្ដេច អាត្មា និងនាងនេះពុំសមសក្ដិគ្នាសោះ បើដូច្នេះអញត្រូវធ្វើយ៉ាងណាទៅ?
បណ្ឌិតចេះតែស្រលាញ ់ខ្លាំងឡើងៗ គិតថា «នឹងចូលស្ដីដណ្តឹងតាមច្បាប់ ក៏ពុំសម នឹងប្រ ព្រឹត្ដខុសក៏មុខជាស្ដេចយកទោសដល់ស្លាប់» ។ទើបនឹកដល់មន្ដវិជ្ជាការដែលខ្លួនចេះទាំងប៉ុន្មាន ក៏បេះស្លឹកឈើយកមកសូត្រផ្លុំមន្ដវិជ្ជាការនោះ ហើយឡើងដើមឈើផ្លុំស្លឹកបន្លឺឡើង ។ ឯសូរសំឡេងស្លឹកដែលបណ្ឌិតផ្លុំនោះទៅចុចចំបេះដូងព្រះនាងនោះ ។ ព្រះនាងក៏ភ័ន្តភាំងស្មារតី លុះភ្ញាក់ឡើងគិតថា «អាត្មាអញកូនស្ដេច ធ្លាប់ស្ដាប់ភ្លេងតូរ្យតន្ដ្រីសព្វថ្ងៃ ដែលពុំមានភ្លេងអ្វីធ្វើចិត្ដអញឱ្យស្លុតដូចសំឡេងស្លឹកនេះសោះ»ព្រះនាងសញ្ជឹងគិត យូរៗទៅ សំឡេងនោះរឹតតែ ពីរោះឡើងៗព្រះនាងអត់ទ្រាំមិនបានក៏លាន់ព្រះឱស្ឋថា «យីអីហ្ន៎! សំឡេងនេះជាសំឡេងប្លែកណាស់ គួរតែអញទៅតាមស្ដាប់មើលឱ្យឃើញច្បាស់ តើអ្នកនោះដូចម្ដេច បានចេះផ្លុំពីរោះដល់ម្លុឹង ?
ព្រះនាងក៏ទៅរកមើលឱ្យឃើញឱ្យព្រះអង្គឯង ។ លុះព្រះនាងទៅជួបឃើញរូបឆោមបណ្ឌិតនោះ ក៏រឹតតែមានសេចក្ដីប្រតិព័ទ្ធខ្លាំងឡើង បានសាកសួរសន្ទនាគ្នាទៅវិញទៅមកតាមប្រពៃណីរបស់ប្រុស និងស្រីដែលស្រឡាញ់គ្នា ។ អ្នកទាំងពីរបាននិយាយណាត់នឹងគ្នាថា «ថ្ងៃក្រោយឱ្យយើងនឹងមកជួបគ្នាទៀត» ហើយបែកគ្នារៀងខ្លួន។ចំណែកព្រះនាងតាំងពីបែកបណ្ឌិតនោះទៅ មានទឹកព្រះភ្រ័ក្ដប្លែកពីប្រក្រតី ចេះតែក្រៀមក្រំពុំរួសរាយរកពួកបរិវារពួកបរិពារមានសន្ទិះសង្ស័យ ។ ថ្ងៃក្រោយមក ព្រះនាងចូលលាព្រះរាជាម្ដងទៀត ព្រះរាជាក៏ទ្រង់អនុញ្ញាតឱ្យព្រះនាងទៅ ទ្រង់ចាត់មនុស្សបម្រើហែហមជូនដំណើរព្រះនាងដូចថ្ងៃមុន លុះទៅដល់កន្លែងនោះ ព្រះនាងនិយាយប្រាប់បរិវារថា«អ្នករាល់គ្នាត្រូវឈប់ចាំខ្ញុំ ខ្ញុំមានកិច្ចាការទៅនោះបន្ដិច»។ និយាយប្រាប់ហើយព្រះនាងដើរសំដៅទៅកន្លែងដែលបណ្ឌិតស្រីមកជួប លុះបានជួបគ្នាហើយ ទាំងពីររូបក៏សម្រេចសេចក្ដីប្រាថ្នារបស់ខ្លួន ។ ពួកបរិវារសង្ស័យក៏ទៅលបមើលឃើញកិរិយាមិនល្អ មានសេចក្ដីភិតភ័យ ខ្លាចក្រែងស្ដេចយកទោសដល់ជីវិតក៏ជំនុំពិគ្រោះគ្នាថា «យើងគួរតែក្រាបទូលស្ដេចកុំខាន» ។
លុះត្រលប់ទៅវិញពួកបរិវារ ក៏ចូលទៅគាល់ទូលស្ដេចសព្វគ្រប់តាមដំណើរ ។
ស្ដេចទ្រង់ខ្ញាល់ជាខ្លាំងក៏ទ្រង់ហៅពេជ្ឈឃាតមកប្រាប់ថា «ត្រូវយកកូនអញទៅសម្លាប់ឱ្យឆាប់» ។ ព្រះអគ្គមហេសីជាមាតា ក្រាបទូលសុំទោសព្រះស្វាមីថា «សូមព្រះករុណាទ្រង់ព្រះមេត្ដាប្រោស ព្រះរាជទានទោសដល់កូនយើងតែមួយ បើទុកជាមានទោសខុស យ៉ាងណាៗ សូមព្រះអង្គកុំសម្លាប់ គ្រាន់តែបំបរបង់ចេញអំពីទីនេះចុះសូមទ្រង់អនុញ្ញាតឱ្យទាន» ។ស្ដេចក៏ទ្រង់អនុញ្ញាតតាមសេចក្ដីសុំរបស់ព្រះនាងជាព្រះមាតា ទើបទ្រង់បង្គាប់សេនាបតី ឱ្យធ្វើប្រាសាទពីរ ចម្ងាយអំពីព្រះដំណាក់ទៅបីយោជន៍ ។ ពួកសេនាបតីក៏ទទួលធ្វើតាមព្រះរាជបញ្ជា រួចហើយស្ដេចទ្រង់បង្គាប់ឱ្យនាំព្រះនាងខ្មៅទៅនៅទីនោះ ប្រាសាទនោះនៅខាងលិចភ្នំជីសូរ ។ តាំងពីថ្ងៃនេះទៅ ព្រះនាងកើតទុក្ខជាទម្ងន់ ណាមួយព្រះបិតាបំបរបង់ចោលឱ្យនៅម្នាក់ឯង ណាមួយបែកពីសង្សារលែងបានមកជួបសោះ មិនបានជ្រាបទៅទីណា ។ គ្រានោះមានភិក្ខុមួយព្រះអង្គឈ្មោះកែវ លោកនិមន្ដពីស្រុកលោកទៅរៀនមន្ដវិជ្ជាការនៅឯស្រុកក្រៅ លោកបានរៀនចេះពូកែណាស់ លោកត្រលប់មកស្រុកវិញ គង់នៅទីមួយ (ក្នុងខេត្ដតាកែវ) ទីនោះអត់ទឹក អ្នកស្រុកនាំគ្នាជីកស្រះមួយប្រគេនលោក ។ ឱ្យស្រះនោះជារបស់លោកគ្រូកែវ ទើបមានឈ្មោះថា ស្រះកែវៗរហូតដល់សព្វថ្ងៃ។
លោកគ្រូអង្គនោះ គង់នៅយូរបន្ដិទៅ មានកិត្ដិស័ព្ទល្បីគ្រប់ស្រុកភូមិ ។ ព្រះនាងបានលឺដំណឹងថា លោកគ្រូទើបនិមន្ដមកពីស្រុកក្រៅ ចេះមន្ដវិជ្ជាការល្បីល្បាញដូច្នោះ មានបំណងចង់ជួបនឹងលោក ដើម្បីចង់ដឹងអំពីទុក្ខរបស់ព្រះនាងថា «តើថ្ងៃណានឹងបានស្រាកស្រាន្ដស្បើយល្ហើយ» ព្រះនាងក៏ប្រាប់អ្នកបម្រើឱ្យរៀបព្រះទីនាំងដំរី ដើម្បីទៅថ្វាយបង្គំលោកគ្រូកែវ ។ លុះធ្វើព្រះរាជដំណើរទៅដល់ទីកន្លែលោកគ្រូនាះហើយ ព្រះនាងចូលទៅថ្វាយបង្គំលោកតាមទំនៀម ទ្រង់បានឃើញលក្ខណៈលោកគ្រូនោះសព្វគ្រប់ ក៏បែកចិត្ដចេញពីសង្សារចាស់ មកជាប់នឹងលោកគ្រូកែវនោះវិញ ពីព្រោះលោកអង្គនោះមានរូបឆោមស្អាតជាងបណ្ឌិតស្រី ពេញលក្ខណៈប្រុសគួរឱ្យស្រលាញ់ ។
ព្រះនាងតំណាលសេចក្ដីទុក្ខរបស់ទ្រង់ទូលលោកគ្រូសព្វគ្រប់ហើ យក៏សំដែងអាការស្និទ្ធស្នាលហាក់ដូចជាទុកចិត្ដគ្នាយូរមកហើយ។ អាការដែលព្រះនាងពណ៌នារឿងរ៉ាវរបស់ទ្រង់នោះ នាំឱ្យលោកគ្រូកែវអត់ទ្រាំពុំបាន ក៏មានចិត្ដទោរទន់ទៅរកព្រះនាង ហើយមានពុទ្ធដីកាទន់ភ្លន់ទៅរក ។ កាលបើព្រះនាងបានលឺពុទ្ធដីកាលោកផ្អែមល្អែមទន់ភ្លន់មករកដូច្នោះ ក៏នឹកសង្ឃឹមថា តទៅមុខអញនឹងមានអាង លែងកើតទុក្ខតាំងពីថ្ងៃនេះទៅហើយ ។ ចាប់តាំងពីថ្ងៃនោះមក ព្រះនាងមានពណ៌សំបុរស្រស់បំព្រងដូចស្រីទេពអប្សរ ។ចំណែកឯលោកគ្រូកែវវិញ លោកខំប្រឹងពិចារណាធម៌ ដើម្បីដកចិត្ដអំពីព្រះនាងនោះខ្លាំងណាស់ដែរ តែលោកដកពុំរួចសោះ។ ពេលក្រោយមកព្រះនាងត្រលប់មកថ្វាយបង្គំ សុំលោកគ្រូស្រោចទឹក ដើម្បីឱ្យមានសិរីសួស្ដី ។
ពេលទៅស្រោចទឹកនោះព្រះនាងរឹតតែសម្តែងការរាក់ទាក់ទៅរកលោកគ្រូកែវខ្លាំងឡើងថែមទៀត ហើយព្រះនាងទូលលោកថា សូមឱ្យលោកម្ចាស់គង់នៅសប្បាយចុះ ។ កាលបើឮពាក្យនោះ លោកគ្រូកែវ ក៏ក្រៀមក្រំស្រពោនមុខកើតទុក្ខដោយសំដីព្រះនាង ។ អាការរបស់លោកជាអាការប្រាប់នាងឱ្យជ្រាបច្បាស់ថា លោកកើតទុក្ខពីព្រោះព្រះនាង ។ ព្រះនាងក៏រឹតតែមានសេចក្ដីស្រឡាញ់ខ្លាំងឡើងទៀត ។ ដល់ព្រះនាងត្រលប់ទៅដំណាក់វិញ កើតទុក្ខផ្ទុំពុំលក់ សោយក្រយាសពុំបាន អត់ទ្រាំពុំបាន ក៏ចាត់បម្រើឱ្យរៀបចំព្រះទីនាំងដំរីទៅនិមន្ដលោកមកដំណាក់ព្រះនាង ។ ឯលោកគ្រូកែវកាលបើឃើញអ្នកបម្រើទៅនិមន្ដ ក៏សប្បាយព្រះទ័យណាស់ បានរៀបចំធ្វើដំណើរនិមន្ដមកជាប្រញាប់ ។ ព្រះនាងក៏ទំនុកបម្រុងភោជន សុទ្ធតែរបស់ ប្លែកៗ ។ លុះលោកនិមន្ដទៅដល់ព្រះនាងលើកមកប្រគេនលោកផ្ទាល់ព្រះអង្គ ។ លោកគ្រូកែវឆាន់ពុំបាន ។ អាការដែលលោកឆាន់ពុំបាននោះ ជាអាការប្រាប់ព្រះនាងឱ្យជ្រាបរឹតតែច្បាស់ ព្រះនាងក៏រឹតតែកើតទុក្ខខ្លាំងឡើងអត់ទ្រាំកេរ្ដិ៍ខ្មាសពុំបាន ក៏ចូលទៅទូលលោកថា សូមលោកម្ចាស់សឹកចាកសិក្ខាបទចុះ ហើយព្រះនាងប្រគេនសំពត់ស្លៀកពាក់ ព្រមទាំងប្រដាប់ប្រដារសព្វគ្រប់ ។
លោកទទួលតាមសំដីព្រះនាងនិមន្ដ ហើយក៏សឹកចាកសិក្ខាបទ នៅរួមសុខទុក្ខជាមួយព្រះនាងខ្មៅ នៅក្នុងប្រាសាទនោះរហូតមក ។ចំណេរកាលខាងក្រោយ មានពុទ្ធបរិស័ទជ្រះថ្លាស្ថាបនាវត្ដនៅទីនោះឡើង វត្ដនោះមានព្រះនាមថា វត្ដប្រាសាទនាងខ្មៅរហូតដល់សព្វថ្ងៃនេះ ។ នៅក្នុងវត្តប្រាសាទនាងខ្មៅនាពេលបច្ចុប្បន្ននេះ មានលោកម្ចាស់ភទ្ទបណ្ឌិតោភិន វុទ្ធី ជាព្រះចៅអធិការវត្ត និងម្ចាស់មនិបាលោជួន កក្កដា ជាអគ្គនាយកវិទ្យុពន្លឺត្រៃរត្ន ជាវិទ្យុអប់រំព្រះវិន័យតាមវិស័យពុទ្ធសាសនា និងនាយកសាលាពុទ្ធិកបឋមសិក្សា ។ បើតាមសង់ដីកាភទ្ទបណ្ឌិតោភិន វុទ្ធី ឱ្យដឹងកាលពីពេល ថ្មីៗកន្លងមកថា«នៅពេលនេះម្ចាស់គ្រូមនិបាលោជួន កក្កដា ស្ថិតនៅឯក្រៅប្រទេស វិទ្យុ និងសាលា ព្រះគុណម្ចាស់ជាអគ្គនាយករងជាអ្នកមើលការខុសត្រូវ ។ សមណសិស្សនៅសាលាពុទ្ធិកបឋមសិក្សារាល់ថ្ងែមានចំនួន៣១០អង្គ ។ ចំពោះចង្ហាន់សម្រាប់ប្រគេនដល់សមណសិស្សទាំងអង្ករ ក៏ដូចម្ហូបអាហារបានមកពីការជួយឧបត្ថមពីពុទ្ធបរិស័ទជិតឆ្ងាយក្នុងស្រុក និងក្រៅស្រុក ដោយសារមានការទាក់ទងល្អពីគុណម្ចាស់មនិបាលោជួន កក្កដា »។ ព្រះចៅអធិការវត្តប្រាសាទនាងខ្មៅមានសង់ដីកាបន្តទៀតថាចំពោះស្ថានីយវិទ្យុពន្លឺត្រៃរត្នជាវិទ្យុអប់រំព្រះវិន័យតាមវិស័យព្រះពុទ្ធសាសនាមានសាខាចំនួននៅខេត្តតាកែវ ខេត្តព្រះសីហនុ និងខេត្តត្បូងឃ្មុំសម្រាប់ផ្សព្វផ្សាយសិក្សាអប់រំតាមធម៌វិន័យព្រះពុទ្ធសាសនាដែលជាសាសនារបស់រដ្ឋ ៕
ចែករំលែកព័តមាននេះ