ជំងឺក្រួសនៅក្នុងប្រមាត់ជាជំងឺម្យ៉ាងដែលតម្រូវឲ្យមានការវះកាត់ដើម្បីយកក្រួសនោះចេញប៉ុន្តែនៅក្នុងករណីខ្លះគ្រួពេទ្យអាចនឹងឲ្យប្រើថ្នាំជំនួស បើសិនជាស្ថានភាពសុខភាពរបស់អ្នកមិនអំណោយផលសម្រាប់ការវះកាត់ ។
ជំងឺនេះកើតឡើងនៅថង់ទឹកប្រមាត់ (gallbladder) ។ ប្រមាត់គឺជាសរីរាង្គតូចមួយ ដែលស្ថិតនៅខាងក្រោមថ្លើម (liver) ។ ប្រមាត់មានតួនាទីសំខាន់ក្នុងការស្តុក និងបញ្ចេញទឹកប្រមាត់ ចូលទៅក្នុងពោះវៀនដើម្បីជួយក្នុងដំណើរការរំលាយអាហារ ។ ទឹកប្រមាត់ជាសារធាតុរាវម្យ៉ាងដែលផលិតដោយថ្លើម ដែលរួមមានសារធាតុជាច្រើនដូចជា cholesterol, bilirubin, និងសារធាតុអំបិលទឹកប្រមាត់ ។
អ្វីទៅជាជំងឺក្រួសក្នុងប្រមាត់ ?
គេចាត់ទុកអ្នកមានក្រួសក្នុងប្រមាត់ កាលណាគេរកឃើញពីវត្តមានរបស់គ្រាប់ក្រួសមួយ ឬច្រើន ដែលមាននៅក្នុងថង់នៃទឹកប្រមាត់ ។ គ្រាប់ក្រួសនេះកើតឡើងដោយសារតែកំណកនៃសារធាតុ ផ្សេងៗ (កូឡេស្តេរ៉ូល និង សារធាតុពណ៌នៅក្នុងទឹកប្រមាត់ដែលធ្វើឲ្យមានសណ្ឋានជារាងភាគ ល្អិតៗ រឹងៗ) ដែលមាននៅក្នុងថង់ទឹកប្រមាត់ ។
ជំងឺក្រួសក្នុងប្រមាត់មាន២ប្រភេទ គឺ ៖
១-គ្រាប់ក្រួសដោយសារជាតិកូឡេស្តេរ៉ូល – Cholesterol stones ៖មានប្រហែលជា ៨០% ។ ជាធម្មតា ក្រួសនេះមានពណ៌ខៀវ-លឿង ។
២-គ្រាប់់ក្រួសដោយសារជាតិពណ៌ – Pigment stones ៖ក្រួសសនេះមានទំហំតូច និង មានពណ៌ក្រមៅជាង ដែលបណ្តាលមកពី bilirubin ។
តើជំងឺនេះបណ្តាលមកពីអ្វី ?
មូលហេតុ និងកត្តាមួយចំនួនអាចរួមផ្សំជាមួយគ្នា ដើម្បីធ្វើឲ្យមានជំងឺនេះឡើង ៖
១-កត្តាហ្សេនេទិក genetics (ក្នុងសមាជិកគ្រួសារធ្លាប់មានអ្នកកើតជំងឺនេះ)
២-ទម្ងន់ខ្លួន body weight
៣-ចលនារបស់ប្រមាត់ចុះខ្សោយ decreased motility
៤-របបចំណីអារហារប្រចាំថ្ងៃ ។
ក្រួសក្នុងប្រមាត់អាចកើតឡើងនៅពេលដែលមានអតុល្យភាពនៃសារធាតុដែលបង្កើតទឹកប្រមាត់ ។ ឧទាហរណ៍ដូចជាcholesterol stones អាចវិវឍ្ឍពីកម្រិតកូឡេស្តេរ៉ូល មានច្រើនពេកក្នុងទឹកប្រមាត់ ។ កត្តាមួយផ្សេងទៀតនោះគឺមកពីប្រមាត់ខ្វះសមត្ថភាពបញ្ចេញសារធាតុទាំងនោះចេញឲ្យអស់បាន ។
Pigment stones ច្រើនកើតលើមនុស្សដែលមានបញ្ហាផ្នែកវេជ្ជសាស្ត្រ ដូចជាមានជំងឺក្រិនថ្លើម (cirrhosis) ឬ ជំងឺគ្រាប់ឈាម ដូចជា sickle cell anemia ។
កត្តាដែលអាចប្រឈមមុខទៅនឹងជំងឺក្រួសក្នុងប្រមាត់ អ្នកដែលអាចប្រឈមមុខទៅនឹងជំងឺនេះ រួមមានដូចជា ៖
១-ភាពធាត់លើសទម្ងន់ Obesity ៖ ជាមូលហេតុចំបងជាងគេទាំងអស់ ។ ភាពធាត់លើសទម្ងន់អាចធ្វើឲ្យអ្នកមានជាតិ cholesterol ខ្ពស់ ។
២-អ៊័រម៉ូនអឺស្ត្រូសែន Estrogen ៖ ស្ត្រីដែលមានផ្ទៃពោះ, ប្រើប្រាស់ថ្នាំពន្យារកំណើត (birth control pills) ឬកំពុងព្យាបាលជំងឺអ៊័រម៉ូន អាចមានការប្រឈមមុខខ្ពស់ទៅនឹងជំងឺនេះផងដែរ ។ វាធ្វើឲ្យអ្នកឡើងកម្រិត cholesterol ក៏ដូចជាបន្ថយចលនារបស់ប្រមាត់ ។
៣-កត្តាពូជសាសន៍ ៖ ជាតិសាសន៍មួយចំនួន ដូចជា ជនជាតិដើមអាមេរិក (Native Americans) និងជនជាតិអាមេរិកដើមកំណើតម៉ិចស៊ិកូ ត្រូវបានគេសន្និដ្ឋានថាមានការប្រឈមមុខទៅនឹងជំងឺក្រួសប្រមាត់ខ្ពស់ ។
៤-ភេទ និងអាយុ៖ ជំងឺក្រួសក្នុងប្រមាត់ច្រើនកើតលើស្ត្រី និងមនុស្សដែលមានវ័យចំណាស់បន្តិច ។
៥-ថ្នាំកូឡេស្តេរ៉ូល ៖ ថ្នាំពពួកនេះអាចបង្កើនជាតិ cholesterol នៅក្នុងទឹកប្រមាត់ដែលបង្កើបឱកាសនៃការវិវឍ្ឍគ្រាប់ក្រួសដោយជាតិកូឡេស្តេរ៉ូល ។
៦-ជំងឺទឹកនោមផ្អែម Diabetes ៖ អ្នកដែលមានជំងឺទឹកនោមផ្អែមមានកម្រិតទ្រីគ្លីសេរិត (triglycerides) ខ្ពស់ ដែលជាជាកត្តាប្រឈមមុខនឹងជំងឺក្រួសក្នុងប្រមាត់ ។
៧-ស្រកទម្ងន់ឆាប់រហ័ស ៖ ប្រសិនអ្នកស្រក់ទម្ងន់យ៉ាងលឿន, ថ្លើមរបស់អ្នកអាចនឹងបញ្ចេញជាតិ cholesterol បន្ថែមទៀត, ដែលជាហេតុអាចធ្វើឲ្យកើតក្រួសក្នុងប្រមាត់ ។ ម្យ៉ាងទៀត វាធ្វើឲ្យប្រមាត់មានការកន្ត្រាក់តិច ។
រោគសញ្ញាជំងឺក្រួសក្នុងប្រមាត់
ជា រឿយៗ ក្រួសក្នុងប្រមាត់មិនអាចស្តែងចេញជារោគសញ្ញាមួយច្បាស់លាស់ទេ ហៅថា «ក្រួសស្ងប់ស្ងាត់ silent stones»។ ជាធម្មតា មនុស្សគ្រប់គ្នាតែងតែដឹងថា ខ្លួនឯងមានជំងឺ ក្រួសក្នុងប្រមាត់ នៅពេលដែលពួកគេបានទៅពិនិត្យមើលសុខភាព និងជំងឺ ផ្សេងៗទៅវិញ ។
នៅពេលដែលរោគសញ្ញាចេញឡើង, វាអាចស្តែងចេញក្នុងទម្រង់ជា ៖
១-ឈឺនៅផ្នែកខាងលើពោះ និងខ្នង ។ ការឈឺចាប់មានរយៈពេលយូរ (បីបួនម៉ោង)
២-ឈឺចុកចាប់ខាងស្តាំក្រោមឆ្អឹងជំនីរ (ថ្លើម) រួចក៏រាលដាលទៅដល់ស្មាខាងស្តាំ
៣-ចង់ក្អួត Nausea
៤-ក្អួត Vomiting
៥-បញ្ហាក្រពះមួយចំនួនទៀត ដូចជា ហើមពោះ (bloating), ការរំលាយអាហារដោយពិបាក (indigestion) ជាដើម ។
ប្រសិនបើវេជ្ជបណ្ឌិតរបស់អ្នកសង្ស័យថាអ្នកមានក្រួសក្នុងប្រមាត់ គាត់នឹងពិនិត្យផ្ទាល់ទៅលើខ្លួនអ្នក និងអាចស្នើរសុំឲ្យមានការធ្វើតេស្តផ្សេងៗជាច្រើនទៀត ៖
១-តេស្តឈាម (Blood tests) ៖ដើម្បីស្វែងរកសញ្ញានៃការរលាក (signs of infection) ឬការស្ទះបំពង់ណាមួយនៅក្នុងខ្លួន (obstruction)
២-Ultrasound ៖ ថតអេកូដែលជាការបញ្ជូនរលកសំឡេងខ្ពស់ឆ្លងកាត់ខ្លួនរបស់យើង ដើម្បីចាប់យករូបភាព ។
៣-CAT scan ៖ ថតស្គែននេះប្រើប្រាស់នូវ x-rays ជាក់លាក់ច្បាស់លាស់មួយដើម្បីចាប់យករូបភាពសរីរាង្គ និងជាលិកាខ្លួនយើង។
៤-គេក៏អាចធ្វើតេស្តមួយចំនួនទៀតផងដែរដូចជាCholescintigraphy (HIDA scan) , Endoscopic ultrasound, Endoscopic retrograde cholangiopancreatography
តើអាចព្យាបាលជំងឺក្រួសក្នុងប្រមាត់ដោយវិធីណា ?
ជាធម្មតាគេព្យាបាលជំងឺក្រួសក្នុងទឹកប្រមាត់ដោយការវះកាត់(surgery) ដើម្បីយកវាចេញ ។ ពីមុនគេវះកាត់មួយហៅថា ការវះបើកថង់ទឹកប្រមាត់ ។ ប៉ុន្តែ ថ្មីៗកន្លងមកវិទ្យាសាស្ត្ររីកចម្រើនខ្លាំង គេអាចវះកាត់ម្យ៉ាងហៅថា fewer complications ហើយត្រូវគេអនុវត្តញឹកញាប់បំផុត ។
១-Laparscopic cholecystectomy៖ ដំណើរការនេះ, ឧបករណ៍, ភ្លើង និង ម៉ាស៊ីនថតរូបត្រូវដាក់ចូលទៅក្នុងពោះតាមរយៈស្នាមវះ តូចៗ (small incisions) ។ គ្រូពេទ្យវះកាត់អាចមើលឃើញផ្នែកខាងក្នុងខ្លួនអ្នកតាមម៉ូនីទ័រ (video monitor) នៅខាងក្រៅ ។
ដំណើរការវះកាត់នេះត្រូវបានគេអនុវត្តប្រហែល ៨០% ភាគរយនៃជំងឺក្រួសក្នុងថង់ទឹកប្រមាត់ ។ បន្ទាប់ពីការវះកាត់ អ្នកជំងឺអាចស្នាក់នៅក្នុងមន្ទីរពេទ្យ ។
២-Open cholecystectomy ៖ គ្រូពេទ្យនឹងវះកាត់ពោះរបស់អ្នក ដើម្បីយកក្រួសនោះចេញ ។ អ្នកជំងឺត្រូវការស្នាក់នៅក្នុងមន្ទីរពេទ្យបន្ទាប់ពីទទួលការវះកាត់រួច ។
ប្រសិនបើគ្រាប់ក្រួសនោះស្ថិតនៅក្នុងបំពង់បង្ហូរទឹកប្រមាត់ (bile ducts) គេអាចធ្វើអង់ដូស្កុប ERCP ដើម្បីស្វែងរក និងយកវាចេញ មុនពេលវះកាត់ ។
តើគេអាចព្យាបាលជំងឺនេះដោយគ្មានការវះកាត់បានទេ ?
ប្រសិនបើអ្នកមានបញ្ហាសុខភាព វេជ្ជបណ្ឌិតរបស់អ្នកនឹងគិតថាអ្នកមិនគួរវះកាត់ទេ គាត់អាចនឹងចេញវេជ្ជបញ្ជាឲ្យអ្នកប្រើប្រាស់ពពួកថ្នាំ ursodiol (Actigall) ឬ chenodiol (Chenix) ។ ថ្នាំទាំងអស់នេះនឹងទៅរំលាយគ្រាប់ក្រួសនោះ ។ ការរាកបន្តិចបន្តួចអាចជាការរំខានដែលបណ្តាលមកពីការប្រើប្រាស់ថ្នាំនេះ ។
កត្តាដែលអាចធ្វើអ្នកខាតបង់នោះ គឺអ្នកត្រូវតែទទួលទានថ្នាំនេះសម្រាប់ពេលច្រើនឆ្នាំ រហូតដល់អ្នកអាចរំលាយគ្រាប់ក្រួសនេះបានទាំងស្រុង ។ ក្នុងករណីមួយចំនួន គ្រាប់ក្រួសនេះអាចនឹងត្រលប់កើតមកវិញ បន្ទាប់ពីអ្នកឈប់ប្រើប្រាស់ថ្នាំនេះ ៕
ចែករំលែកព័តមាននេះ