ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង ៖ សម្រាប់ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង មានស្រុក-ក្រុងចំនួន៨ ។ ក្រៅពីស្រុកកំពង់ត្រឡាច ស្រុកបរិបូណ៌ និងក្រុងកំពង់ឆ្នាំងសុទ្ធតែជាស្រុកដែលពេញទៅដោយភ្នំ មានភ្នំជាច្រើនរាប់មិនអស់ ប៉ុន្តែភ្នំខ្លះត្រូវបានគេស្គាល់យ៉ាងច្បាស់ ភ្នំខ្លះស្គាល់ត្រឹមតែស្រពិចស្រពិល ហើយភ្នំខ្លះទៀតបានជាប់ជាប្រវត្តិរឿងព្រេង និងខ្លះជាប់ជាប្រវត្តិសាស្ត្រ ។ ចំណែកខ្លះទៀតគ្រាន់តែជាភ្នំធម្មតា ត្រូវបានគេកំពុងកាប់គាស់កាយយកថ្មជាដើម ។ ដើម្បីជាការកែកម្សាន្ត និងជាការយល់ដឹងខ្លះៗពីប្រវត្តិភ្នំមួយចំនួនរបស់ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង ។
ថ្ងៃនេះកោះសន្តិភាពសូមលើកឈ្មោះភ្នំមួយចំនួនដែលភ្នាក់ងារយើងបានស្រាវជ្រាវ ហើយក៍សូមអភ័យទោសផងដែរ ចំពោះការរៀបរាប់មិនអស់ឈ្មោះភ្នំព្រោះតែខេត្តកំពង់ឆ្នាំងមានភ្នំច្រើនពេក មានភ្នំច្រើនជាងខេត្តដ៏ទៃទៀត ស្គាល់មិនអស់ទេ ។
ភ្នំក្នុងស្រុកកំពង់លែង ៖ ភ្នំដែលលេចធ្លោជាងគេគឺភ្នំកង្រី ភ្នំនេះស្ទើរគ្រប់គ្នាបានស្គាល់យ៉ាងច្បាស់ថាជាភ្នំបានជាប់ជាប្រវត្តិរឿងព្រេងនិទាន ក្នុងរឿងពុទ្ធិសែននាងកង្រី ។ ភ្នំនេះលាតសន្ធឹងធំនិងវែង ស្ថិតក្នុងភូមិឃុំចំនួនពីរ គឺភូមិត្របែក ឃុំត្រងិល និងភូមិសំរោង ឃុំពោធិ៍ ។
មានរឿងព្រេងនិទានសង្ខេបខ្លីថា កាលចៅពុទ្ធិសែន កូនរបស់នាង១២ ត្រូវបានយក្ខិនី ឈ្មោះសន្ឋិមា ប្រើឱ្យយកសារទៅឱ្យនាងកង្រី ជាកូនយក្សសន្ឋិមា ដែលក្នុងសារនោះ មានខ្លឹមសារថា «ទៅដល់យប់ឱ្យសម្លាប់ទាំងយប់ ដល់ថ្ងៃឱ្យសម្លាប់ទាំងថ្ងៃ) គឺគោលបំណងឱ្យនាងកង្រីសម្លាប់ចៅពុទ្ធិសែន ។
ប៉ុន្តែនៅតាមផ្លូវ គ្រាដែលអស់កម្លាំងពេក ចៅពុទ្ធិសែនបានសម្រាកលង់លក់ ពេលនោះមានតាឥស្សី បានយល់ពីខ្លឹមសារក្នុងសារដែលប៉ងសម្លាប់ចៅពុទ្ធិសែន ក៏និមិត្តកែខ្លឹមសារក្នុងសារនោះថា «ទៅដល់យប់ឱ្យរៀបការទាំងយប់ ដល់ថ្ងៃឱ្យរៀបការទាំងថ្ងៃ» ។
លុះពេលចៅពុទ្ធិសែន ទៅដល់នគរយក្សជួបនាងកង្រី នាងបានដឹងខ្លឹមសារម្តាយឱ្យចៅពុទ្ឋិសែន មករៀបការជាមួយខ្លួន ក៏រៀបចំមង្គលការចៅពុទ្ធិសែន និងនាងកង្រី ។ ចៅពុទ្ធិសែនក្រោយពេលដឹងពីអាថ៌កំបាំង កន្លែងលាក់ទុកគ្រាប់ភ្នែកម្តាយនាង១២ និងវត្ថុទិព្វផ្សេងៗអស់ហើយ ក៏លួចរត់យករបស់ទាំងនោះវិលត្រឡប់ចូលនគរវិញ ដើម្បីមកជួយសង្គ្រោះម្តាយ នាង១២ ប៉ុន្តែនៅតាមផ្លូវ នាងកង្រីបានដឹងក៏ប្រឹងរត់តាមប្តី ។
ពេលនោះចៅពុទ្ធិសែនមិនអាចមកជួបនាងបាន ព្រោះតែភារកិច្ចយ៉ាងធំគឺយកគ្រាប់ភ្នែកម្តាយ នាង១២ ទៅដាក់ឱ្យម្តាយវិញ ក៏បោះវត្ថុទិព្វ ឱ្យដីប្រេះក្រហែង ក្លាយជាទន្លេ បឹងបួររាំងផ្លូវដល់សព្វថ្ងៃ ។ ចំណែកនាងកង្រី ដោយសារស្រឡាញ់ចៅពុទ្ធិសែន ខ្លាំងពេក បានរត់មកដេកដួលស្លាប់ ក្លាយជាភ្នំកង្រីដល់សព្វថ្ងៃ។ នៅមានឈ្មោះភូមិឃុំខ្លះជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងប្រវត្តិកង្រីនេះដែរ ដូចជាឃុំ «កំពង់ហៅ» ស្រុក «កំពង់លែង»ជាដើម ។
ភ្នំច្រកបាក់ដាវ ភ្នំនេះតភ្ជាប់ជាមួយភ្នំកង្រីដែរ ហើយភ្នំនេះក៏ជាប់ពាក់ព័ន្ធរឿងប្រវត្តិសាស្ត្រផងដែរ គឺកាលជំនាន់ស្តេច តេជោមាស តេជោយ៉ត ច្បាំងជាមួយស្តេចសម្រែ។ ដោយកាលណោះ បន្ទាប់ពីច្បាំងចប់ជាមួយក្រុមបច្ចាមិត្តហើយក៏កើតសង្គ្រាមផ្ទៃក្នុង ។ ដោយកាលណោះ ស្តេចសម្រែ ក្រោយពីរៀនមន្តអាគមនៅភ្នំទូកមាសបានសម្រេច ដោយកាប់មិនមុត ដុតមិនឆេះហើយ ក៏ចង់ធ្វើតំបន់អាគម តាំងខ្លួនជាមេនៅស្រុកកំពង់លែង។
ចំណែកតេជោមាស នៅខេត្តកំពង់ធំ បានលើកទ័ពមកច្បាំងជាមួយស្តេចសម្រែបណ្តាលឱ្យបាក់ថែវដាវ (មានច្រកបាក់ថែវ នៅពីខាងកើតច្រកបាក់ដាវ) ហើយស្តេចសម្រែ តាមកាប់ដល់ចំណុចនោះ បណ្តាលឱ្យបាក់ដាវ ក៏បានរងរបួសនៅទីនោះ ទើបជាប់ឈ្មោះជា «ច្រកបាក់ដាវ»រហូតមក ។ នៅជិតនោះក៏មានភ្នំមួយទៀត គឺភ្នំច្រកស្តេច ។
ភ្នំទូកមាស គឺជាភ្នំយ៉ាងធំលាតសន្ធឹង ស្ទើរមួយស្រុកកំពង់លែងតែម្តង ។ ភ្នំមួយនេះប្រជាពលរដ្ឋរស់នៅមួយជុំភ្នំ ដោយមានផ្លូវព័ទ្ធជុំវិញដែលមានចម្ងាយជាង៤០គីឡូម៉ែត្រ។ មិនមានប្រវត្តិពីឈ្មោះភ្នំនេះទេ តែបានដឹងថា ភ្នំនេះស្ថិតក្នុងឃុំពោធិ៍ ឃុំច្រណូក និងឃុំត្រងិល ។
ភ្នំពណ្ណរាយ គឺជាភ្នំមួយជាប់ជាប្រវត្តិសាស្ត្រ ដោយសារភ្នំនេះ ត្រូវបានស្តេចជំនាន់ដើម កសាងប្រាសាទនៅលើកំពូលភ្នំ ក្នុងចន្លោះសតវត្សទី៨និងទី៩មុនអង្គរ ជាប់រហូតដល់សព្វថ្ងៃ ។ ភ្នំនេះស្ថិតក្នុងភូមិឯលិច ឃុំច្រណូក ។
ថ្វីដ្បិតថា ភ្នំនេះមានប្រសាទបុរាណ នៅលើកំពូលភ្នំក៏ពិតមែន ប៉ុន្តែភ្នំមួយនេះ មិនមានភ្ញៀវទេសចរទៅកម្សាន្តប៉ុន្មានឡើយ ក្នុងមួយឆ្នាំទើបប្រជាពលរដ្ឋបានឡើងធ្វើបុណ្យលើភ្នំនេះម្តង ។ តាមពិតភ្នំមួយនេះ មានឈ្មោះដើម គឺភ្នំធ្វើបុណ្យ ប៉ុន្តែដោយសារភ្នំនេះ បានកសាងប្រាសាទពណ្ណរាយនៅលើកំពូល ទើបក្លាយជាភ្នំពណ្ណរាយវិញ ។
ភ្នំមួយទៀតដែលនៅដាច់ស្រយាលពីគេឯង និងជាប់មាត់ទន្លេផងនោះ គឺភ្នំទេពី ស្ថិតក្នុងភូមិកំពង់បឹង ឃុំកំពង់ហៅ ។ មិនមានឯកសារពាក់ព័ន្ធភ្នំនេះទេ តែខ្លះបាននិយាយថា ភ្នំនេះ ពាក់ព័ន្ធរឿងប្រវត្តិសាស្ត្រដែរ កាលស្តេចជំនាន់ដើមដោយបញ្ជាក់ថា ឈ្មោះភ្នំនេះគឺភ្នំលាក់គម្ពីរក្រោយមកក៏កម្លាយជាភ្នំទេពីវិញ ។
ដោយឡែកភ្នំកង្កែប គឺជាភ្នំមួយស្ថិតក្នុងភូមិកង្កែប ឃុំច្រណូក ។ ភ្នំនេះមិនមានប្រវត្តអ្វីនោះទេ ប៉ុន្តែបើយើងមើលពីខាងកើតមក មានថ្មមួយដុំយ៉ាងធំដុះនៅលើកំពូលខ្ពស់ រាងដូចកង្កែប អង្គុយអើតក្បាល គ្រាន់តែផតថ្ពាល់បន្តិច ។ ពាក់ព័ន្ធដល់ផតថ្ពាល់កង្កែបនេះដែរ ត្រូវបានអ្នកស្រុកតំណាលតគ្នាថា កាលពីសម័យសៀមឈ្លានពានប្រទេសកម្ពុជា សៀមបានគាស់យកប៉ារ៉ត នៅចំណុចថ្ពាល់កង្កែបនោះ ទើបបានកង្កែបផតថ្ពាល់បែបនេះ ។
ភ្នំក្នុងស្រុករលាប្អៀរ ៖ ភ្នំដែលគេគ្រប់គ្នាស្គាល់យ៉ាងច្បាស់នោះគឺ ភ្នំក្រាំងដីមាស ភ្នំនេះស្ថិតនៅឃុំស្រែថ្មី លាតសន្ធឹងជាប់ផ្លូចជាតិលេខ៥ ។ ហេតុនេះហើយអ្នកធ្វើដំណើរតាមផ្លូវជាតិលេខ៥ ចម្ងាយប្រមាណ តែ២គីឡូម៉ែត្រពីទីរូមខេត្ត គឺពិតជាបានឃើញទេសភាពត្រកុំត្រកាលនៃភ្នំនេះជាក់ជាពុំខាន ។ ភ្នំនេះមិនមានជាប់ប្រវត្តិរឿងព្រេង ឬប្រវត្តិសាស្ត្រអ្វីនោះទេ ប៉ុន្តែភ្នំនេះត្រូវប្រជាពលរដ្ឋកាប់គាស់យកដីមកផលិតជាក្អម ឆ្នាំង និងធ្វើជាវត្ថុអនុស្សាវរីយ៍ជាដើម។
ពាក់ព័ន្ធនឹងឈ្មោះភ្នំក្រាំងដីមាសនេះដែរ គឺបើតាមចាស់តំណាលតគ្នាថា នៅពេលដែលប្រជាពលរដ្ឋយកដីមកដុតធ្វើក្អម ឆ្នាំង និងឃើញមានពន្លឺចាំងផ្លេកៗ ដូចមាសជាប់និងក្អមឆ្នាំង ហេតុនេះហើយទើបមានឈ្មោះភ្នំក្រាំងដីមាសរហូតមក ។
ម្យ៉ាងវិញទៀត ប្រជាពលរដ្ឋបានសង្ស័យថា ភ្នំនេះ មានរ៉ែមាសទៀតផង ។ បើតាមចៅអធិការវត្តធម្មវ័នចាស់ ដែលមានទីតាំងលើចង្កេះភ្នំមួយនេះបានបង្ហាញថ្មធំៗ ដែលមានដានស្នាមពណ៌មាស ដោយលោកមានថេរដីកាថា គឺជាខ្យែរ៉ែមាស តែនៅខ្ចី ពុំមានការសិក្សាស្រាវជ្រាវណាមួយពីរ៉ែមាសនៅភ្នំនេះទេ ។
ភ្នំសន្ទូច ភ្នំត្រោក និងភ្នំអាចម៍ត្រី ភ្នំទាំង៣ មានរឿងនិទានជាប់គ្នា ភ្នំនេះស្ថិតក្នុងឃុំស្រែថ្មី។ ភ្នំសន្ទូច គឺជាភ្នំមួយដែលនៅចម្ងាយតែជាង១គីឡូម៉ែត្រពីខាងលិចទីរួមខេត្តកំពង់ឆ្នាំង ហើយក៏ជាភ្នំមួយត្រូវបានមន្ទីរទេសចរណ៍ខេត្តដាក់ជារមណីដ្ឋានទេសចរណ៍ផងដែរ ។
បច្ចុប្បន្នពេលមាបុណ្យទានផ្សេងៗ មានភ្ញៀវទេសចរទៅលេងកម្សាន្តនៅភ្នំមួយនេះជាច្រើន ព្រោះលើភ្នំនេះមានរៀបចំទីកន្លែងកម្សាន្តច្រើនកន្លែង និងនៅជើងភ្នំមានវត្តមួយឈ្មោះ វត្តភ្នំសន្ទូចផងដែរ។ ភ្នំសន្ទូច គឺជាភ្នំមួយដែលជាប់ពាក់ព័ន្ធដល់ប្រវត្តិរឿងព្រេង រវាងភ្នំទាំង៣ខាងលើនេះ ។
ដោយមានរឿងដំណាលថា កាលដើមឡើយ ផ្ទៃដីស្រុកខ្មែរសំបូរដោយទឹកធំល្វឹងល្វើយ មិនសូវមានដីប៉ុន្មានទេ ។ កាលណោះមានបុរសម្នាក់ឈ្មោះតាព្រេង បានអង្គុយស្ទូចត្រីពីចំណុចភ្នំសន្ទូច ធ្លាក់ទៅទន្លេសាប ។ តំណរតមកនៅទីកន្លែងដែលតាព្រេងអង្គុយស្ទូចត្រីក៏ក្លាយជាភ្នំមួយគឺភ្នំសន្ទូច។
ពេលស្ទូចត្រីបានតាព្រេងបានយកត្រីដាក់ក្នុងត្រក ក្រោយមកក៏ក្លាយជាភ្នំមួយ ឈ្មោះភ្នំត្រក តែក្រោយមកក៏ក្លាយជាឈ្មោះភ្នំត្រោកវិញ ។ ចំណែកលើភ្នំសន្ទូចក៏មានថ្មមួយផ្ទាំងក្រហូងបែកជាពីរដូចស្នាមគូទមនុស្ស គឺជាកន្លែងតាព្រេងដួលអុកគូទ ។
នៅមិនឆ្ងាយពីទីនោះមានកូនភ្នំមួយទៀត ដែលតូចជាងគេគឺភ្នំអាចម៍ត្រី គឺពេលតាព្រេងបានត្រីយកទៅវះនៅទីនោះកើតជាភ្នំមួយឈ្មោះភ្នំអាចម៍ត្រី ។ ឈ្មោះភ្នំខាងលើ ក៏បានជាប់ក្លាយជាឈ្មោះភូមិដល់សព្វថ្ងៃ ដូចជាភូមិសន្ទូច ភូមិត្រោក លើកលែងតែភ្នំអាចម៍ត្រី មិនមានជាប់ឈ្មោះភូមិនឹងគេទេ ។
ភ្នំតាបាំង គឺជាភ្នំមួយស្ថិតក្នុង ឃុំក្រាំងលាវ ស្រុករលាប្អៀរ ។ ភ្នំមួយនេះបានជាប់ពាក់ព័ន្ធដល់ប្រវត្តិសាស្ត្រ រវាងចម្បាំងខ្មែរ និងទ័ពសៀមចូលឈ្លានពានផងដែរ ។
លោក កែ រិន មេឃុំក្រាំងលាវ បានរៀបរាប់ពីប្រវត្តិឈ្មោះភ្នំនេះថា មូលហេតុដែលមានឈ្មោះភ្នំតាបាំង ក៏ដោយសារកាលសៀមចូលឈ្លានពានប្រទេសកម្ពុជា ជំនាន់ស្តេចអង្គឌួង ភ្នំនេះត្រូវបានគេព័ទ្ធសីមាការពារ មិនអាចមើលឃើញកងទ័ពរបស់ខ្មែរឡើយ គឺបាំងបិទគ្រប់ជ្រុងនៃភ្នំ ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះភ្នំនេះសព្វថ្ងៃមើលពីទិសខាងណា ក៏ដូចខាងណាដែរ គឺដូចៗគ្នា ។
ភ្នំនេះជាកន្លែងប្រមូលផ្តុំកងទ័ពខ្មែរ ទាំងទ័ពដំរី ទ័ពសេះ និងទ័ពថ្មើរជើង។ ដោយសារបារមីសីមា ដែលគេព័ទ្ធនេះហើយទើបទ័ពបច្ចាមិត្តមិនអាចមើលឃើញកងទ័ពខ្មែរបាន តំណរតមកភ្នំនេះបានក្លែងជាឈ្មោះភ្នំតាបាំង ដល់សព្វថ្ងៃ ។
លើសពីនេះទៀតសូម្បីសម័យក្រោមអាណានិគមបារាំង ក៏យន្តហោះមិនហ៊ានហោះរំលងភ្នំនេះដែរ ។ នៅមិនឆ្ងាយពីភ្នំនោះ ក៏មានភ្នំច្រើនទៀត ដូចជាភ្នំដំរីរមៀល ។ ភ្នំនេះជាកន្លែងប្រមូលផ្តុំកងទ័ពដំរីបោះទីតាំង ដែលជាសាខារបស់ទ័ពនៅភ្នំតាបាំង ។ (រង់ចាំភាគបន្តនៅលើកក្រោយ) (កែសម្រួលដោយ ៖ បុប្ផា)
ចែករំលែកព័តមាននេះ