ថ្មីៗនេះពួកភេរវករសាហា.វផុតលេខរដ្ឋអ៊ិស្លាម (IS) ប្រកាសផែនការស្តាររូបិយវត្ថុបុរាណអារ៉ាប់ គឺឌីណា (dinar) ជាកាក់មាស កាក់ប្រាក់ កាក់ស្ពាន់ឡើងវិញ ទុកជាតង្វាយថ្វាយព្រះជាម្ចាស់របស់ខ្លួន ។
ថ្មីៗនេះពួកភេរវករសាហាវផុតលេខរដ្ឋអ៊ិស្លាម (IS) ប្រកាសផែនការស្តាររូបិយវត្ថុបុរាណអារ៉ាប់ គឺឌីណា (dinar) ជាកាក់មាស កាក់ប្រាក់ កាក់ស្ពាន់ឡើងវិញ ទុកជាតង្វាយថ្វាយព្រះជាម្ចាស់របស់ខ្លួន ។ អង្គការភេរវកម្ម IS ចង់បង្កើតរដ្ឋមួយ ដោយឡែកដែលអាចរស់ខ្លួនឯងបាន ។ គេមិនទាន់ដឹងទេថា អង្គការនេះធ្វើយ៉ាងណាប្រមូលបានគ្រប់លោហធាតុមានតម្លៃបម្រើឱ្យមហិច្ឆតារបស់ខ្លួន ។
កាក់ឌីណាបុរាណដែលចាក់ពុម្ពសម្រាប់ចាយវាយក្នុងសតវត្សទី៧នោះ មុខម្ខាងឆ្លាក់សារណាមួយរបស់សាសនាអ៊ិស្លាម មុខម្ខាងទៀតឆ្លាក់ព្រះនាមស្តេចដែលកំពុងសោយរាជ្យ ឬធ្លាក់កាលបរិច្ឆេទចាក់ពុម្ព ។ ចំណែកកាក់ឌីណាថ្មីដែលពួក IS ចង់បង្កើតឡើងវិញ មុខម្ខាងឆ្លាក់ផ្កាស្រូវសាឡី៧ មុខម្ខាងទៀតឆ្លាក់រូបផែនទីពិភពលោក ។ ចំណែកឌីណាជាប្រាក់ហៅថាឌីរ៉ាម (dirham) មាន៣ប្រភេទ, ប្រភេទទីមួយឆ្លាក់និមិត្តរូបលំពែង និងខែល, ប្រភេទទី២ ឆ្លាក់និមិត្តរូបកំពូលប្រាសាទ, ប្រភេទទី៣ ឆ្លាក់និមិត្តរូបវិហារអ៊ិស្លាម Al Aqsa ។ រីឯឌីណាស្ពាន់ដែលហៅថាហ្វេដ (fed) មាន២ប្រភេទ, ប្រភេទទី១ ឆ្លាក់រូបអឌ្ឍចន្ទ ប្រភេទទី២ ឆ្លាក់រូបដើមសាហ្គូចេ (ដើមឈើស្រដៀងដើមត្នោត ស្លឹកអាចប្រក់ផ្ទះបាន) ។
អ្នកឯកទេសខាងហិរញ្ញវត្ថុបានឱ្យដឹងថា រូបិយវត្ថុឌីណាបុរាណចាក់ពុម្ពជាមាសសុទ្ធ មានទម្ងន់ប្រមាណ៤,៣ក្រាម ។ រីឯឌីណាប្រាក់ដែលហៅថាឌីរ៉ាម មានទម្ងន់៣ក្រាម ។ បើដោះដូរដោយគិតជាតម្លៃលោហធាតុវិញ គឺមួយឌីណាមាសមានតម្លៃប្រមាណ៦៩៤ដុល្លារអាមេរិក ខណៈឌីណាស្ពាន់ដែលហៅថាហ្វេដមានតម្លៃតូចជាងគេ១ ហ្វេដដូរបាន៧សេនដុល្លារប៉ុណ្ណោះ ។
ដើម្បីចៀសពីប្រព័ន្ធសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោកសព្វថ្ងៃដែលខ្លួនហៅថា «ប្រព័ន្ធសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោករបស់ខ្មោចបិសាច» ពួក IS នឹងពង្រីកសង្គ្រាមក្តោបក្តាប់ឱ្យបានផែនទីធំទូលាយជាងសព្វថ្ងៃ ដើម្បីប្រើប្រាស់ជ័យភណ្ឌជាអាវុធ និងធនធានធម្មជាតិដែលខ្លួនប្លន់យកបានពី «សត្រូវក្រៅសាសនា» ហើយប្រើជាមាស ប្រាក់ ស្ពាន់ សម្រាប់ចាក់ពុម្ពស្តាររូបិយវត្ថុឌីណាបុរាណដ៏ល្បីល្បាញឡើងវិញ ។
រូបិយវត្ថុឌីណារបស់បណ្តាប្រទេសអ៊ិស្លាម
ដើមសតវត្សទី៧ ជនជាតិអារ៉ាប់មិនទាន់ប្រើប្រាស់លុយកាក់នៅឡើយ ។ ក្នុងចំណោមកុលសម្ព័ន្ធពនេចរ សត្វអូដ្ឋជានិមិត្តរូបនៃការមានបាន រីឯការដោះដូរវិញគឺប្រើទំនិញជាមធ្យោបាយដូរគ្នាទៅមក ។ កាក់មាសរបស់រាជវង្ស Byzantine និងកាក់ប្រាក់របស់ពួកឈ្មួញទីក្រុងបាដាដ គេប្រើសម្រាប់តែមជ្ឈមណ្ឌល ធំៗដូចយ៉ាង La Mecque និង Medine ជាដើម។ ចាប់ពីឆ្នាំ៦៣៦ដល់៦៥៥ ការឈ្លានពានដំបូងរបស់ជនជាតិអារ៉ាប់ ដណ្តើមកាន់កាប់បានអាណាចក្រ Byzantine ក៏ដូចតំបន់មួយចំនួនរបស់ស៊ីរី, ប៉ាឡេស្ទីន និងផ្នែកខាងលិចអេហ្ស៊ីប ហើយកម្ទេចក្រុង Sassadine នៅភាគខាងកើតប្រទេសពែរ្ស៍ ដោយប្រមូលយកបានជ័យភណ្ឌជាច្រើន ។
ក្នុងសតវត្សនោះដដែល លុយឌីណាមាសរបស់បណ្តា Calip (ស្តេចអេហ្ស៊ីប) ក្នុងរាជវង្ស Fatimid ត្រូវបានមនុស្សនៅមជ្ឈិមបូព៌ាទាំងមូល ពិសេសអ្នកជំនួញជនជាតិស៊ីរីពេញចិត្តចង់បានយ៉ាងខ្លាំង, សូម្បីកងទ័ពឈ្លានពានពីអឺរ៉ុប ពេលវាយត្រួតត្រាបានតំបន់មជ្ឈិមបូព៌ាក៏ពេញចិត្តរហូតដល់ចាក់ពុម្ពមាសយកលំនាំលុយឌីណា សម្រាប់ចាយវាយដែរ ព្រោះនៅអឺរ៉ុបលុយកាក់ពីប្រាក់ និងលោកហធាតុផ្សេងធ្វើ ស្តើងៗ មិនមែនកាក់មាសចាក់ពុម្ព ក្រាស់ៗដូចឌីណាមាសឡើយ ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះបេសកជនរបស់សម្តេចប៉ាបនៅអឺរ៉ុប ដែលដង្ហែស្តេចបារាំងល្វីទី១៩ ទៅច្បាំងនៅមជ្ឈិមបូព៌ា ពេលឃើញលុយឌីណាមាសរបស់ពួកអារ៉ាប់ បានបើកភ្នែក ធំៗដោយការភ្ញាក់ផ្អើលមិនតិចឡើយ ។ បេសកជនរូបនោះប្រញាប់ប្រញាល់ចេញប្រកាសហាមប្រជាជនអារ៉ាប់ ចាក់ពុម្ពលុយឌីណាមាស គ្មានច្បាប់ទម្លាប់ត្រឹមត្រូវ ហើយបង្កើតការចាក់ពុម្ពលុយឌីណាមាសខ្លួនឯងដោយយកលំនាំតាមលុយឌីណារបស់អារ៉ាប់ដដែល តែលើផ្ទៃឆ្លាក់រូបព្រះយេស៊ូ និងឆ្លាក់អក្សរអារ៉ាប់គោរពតម្កើងព្រះយេស៊ូ។ ប្រការនេះធ្វើឱ្យប្រជាជនអារ៉ាប់ក្តៅក្រហាយយ៉ាងខ្លាំង តែទោះក្តៅចិត្តយា៉ងណាក៏មិនដឹងធ្វើយ៉ាងម៉េចបាន ព្រោះប្រទេសជាតិទាំងមូលធ្លាក់ក្នុងដៃគេទៅហើយ ។
ចំពោះការចាយលុយឌីណាក្នុងពិភពអារ៉ាប់វិញ លុយឌីណាមាសគេប្រើសម្រាប់ការទិញដូរធំៗ, លុយឌីណាប្រាក់ដែលហៅថាឌីរ៉ាម ប្រើសម្រាប់បើកប្រាក់ខែ និងបង់ពន្ធ, ចំណែកឌីណាស្ពាន់ដែលហៅថាហ្វេដ សម្រាប់ប្រើទិញដូររបស់ ថោកៗកំប៉ិកកំប៉ុកប្រចាំថ្ងៃ ។
តាមពិតរហូតមកទល់សព្វថ្ងៃ ប្រទេសអារ៉ាប់មួយចំនួននៅតែហៅរូបិយប័ណ្ណរបស់ខ្លួនថា ឌីណាដដែល, លុយឌីណាដែលមានតម្លៃជាងគេគឺឌីណារបស់កូវ៉ែត ។
ជនផ្តាច់ការហ្គាដាហ្វ៊ីបង់ថ្លៃមហិច្ឆតាចង់ស្តារលុយឌីណាបុរាណប្រើជារូបិយវត្ថុរួមរបស់ទ្វីបអាហ្វ្រិក
ខែកុម្ភៈ ២០១១ ជនផ្តាច់ការហ្គាដាហ្វ៊ីរបស់ប្រទេសលីប៊ី បានផ្ទេរប្រាក់៣ពាន់លានដុល្លារអាមេរិកឱ្យអន្តរការីម្នាក់នៅទីក្រុងឡុងដ៍ ប្រទេសអង់គ្លេស សម្រាប់ទិញភាគហ៊ុន ។ ពេលនោះកាសែត Daily Telegraph របស់អង់គ្លេសចុះផ្សាយអត្ថបទមួយធ្វើឱ្យមានការភ្ញាក់ផ្អើលយ៉ាងខ្លាំង ។ កាសែតនោះនិយាយថា ហ្គាដាហ្វ៊ី មានទ្រព្យសម្បត្តិនៅទីក្រុងឡុងដ៍ចំនួន២០ពាន់លានផោន, ដូច្នេះប្រាក់ត្រឹម៣ពាន់លានដុល្លារអាមេរិកជាចំនួនតិចតួចសម្រាប់ហ្គាដាហ្វ៊ី ដែលក្តោបក្តាប់ប្រទេសលីប៊ីដ៏សម្បូរប្រេងជាង៤ទសវត្សហើយ ។ តាមការប៉ាន់ប្រមាណរបស់អ្នកវិភាគជាច្រើន គេដឹងថា ទ្រព្យសម្បត្តិរួមរបស់ហ្គាដាហ្វ៊ីមានប្រមាណពី៧៥ដល់៨០ពាន់លានដុល្លារអាមេរិក ច្រើនជាងទ្រព្យសម្បត្តិរបស់អតីតប្រធានាធិបតីអេហ្ស៊ីប ហូស្នី មូបារ៉ាក់ ដែលមានត្រឹម៦០ពាន់លានដុល្លារអាមេរិក ។ គួររំលឹកផងដែរថា មុនពេលកើតមានសង្គ្រាមស៊ីវិល ប្រទេសលីប៊ីលក់ប្រេងចេញក្រៅមួយថ្ងៃ១,៦លានធុង ។
ការបកអាក្រាតរបស់បណ្តាញសង្គម Wikileaks បង្ហាញថា ចំនួនទ្រព្យសម្បត្តិសម្ងាត់របស់លីប៊ីនៅតាមធនាគារនានាក្នុងប្រទេសអាមេរិកមានប្រមាណ៣២ពាន់លានដុល្លារអាមេរិក, នៅតាមធនាគារនានាក្នុងទ្វីបអឺរ៉ុប មានប្រមាណ៧ពាន់លានដុល្លារអាមេរិក ។ តាមទូរលេខសម្ងាត់របស់ស្ថានទូតអាមេរិកប្រចាំប្រទេសលីប៊ី ដែល Wikileaks «ខ្វេះ» បាននោះ បានឱ្យដឹងថា ស្ថាប័នបណ្តាក់ទុនរបស់លីប៊ី (LiA ដែលតាមពិតជាឧបករណ៍បណ្តាក់ទុនរបស់គ្រួសារហ្គាដាហ្វ៊ី និងសហការីជំនិតមួយចំនួន) កំពុងមានក្នុងដៃ៣២ពាន់លានដុល្លារអាមេរិក និងផ្ញើនៅធនាគារជាច្រើននៅអាមេរិក ដែលធនាគារនីមួយៗគ្រប់គ្រងពី៣៣០ទៅ៥០០លានដុល្លារអាមេរិក ។
សម្ព័ន្ធអន្តរជាតិប្រឆាំងឧក្រិដ្ឋកម្មសង្គ្រាម (ICAWC) ដែលមានទីតាំងនៅប្រទេសបារាំងបានឱ្យដឹងថា ទ្រព្យសម្បត្តិរបស់ហ្គាដាហ្វ៊ី គិតដល់ចុងឆ្នាំ២០១០ មានសរុប៨០ពាន់លានដុល្លារអាមេរិក, នេះអត់ទាន់គិតដល់ទ្រព្យសម្បត្តិដោយឡែករបស់លោកស្រី Sofia Farkash ប្រពន្ធហ្គាដាហ្វ៊ីចំនួន៣០ពាន់លានដុល្លារអាមេរិកផង ។ ទន្ទឹមនឹងមានប្រាក់ក្នុងដៃ៣០ពាន់លានដុល្លារអាមេរិក Sofia Farkash នៅមានមាសក្នុងដៃ២០តោន និងមានក្រុមហ៊ុនអាកាសចរណ៍ស៊ីវិល Buraq Air ផ្ទាល់ខ្លួននៅទីក្រុងទ្រីប៉ូលីទៀត ។
ជាមួយទ្រព្យសម្បត្តិមហាសាលនេះ ជនផ្តាច់ការហ្គាដាហ្វ៊ីអាចរស់សោយសុខដូចអធិរាជអស់មួយជីវិត ប្រសិនបើគេមិនលោភលន់អំណាចហួសប្រមាណ រៀបចំផែនការស្តារលុយឌីណាបុរាណរបស់ Calip មុនៗ ។ ក្រោយកាដាហ្វ៊ីត្រូវសម្លាប់យ៉ាងអាក្រក់មើល អ្នកវិភាគជាច្រើននិយាយដូចគ្នាថា មូលហេតុបស្ចិមប្រទេស និងអាមេរិកលូកដៃចូលលីប៊ីមកពីហ្គាដាហ្វ៊ីមានផែនការប្រែក្លាយលុយឌីណាជាលុយរួមរបស់ទ្វីបអាហ្វ្រិក ដែលធានាដោយមាស ។ ហ្គាដាហ្វ៊ីធ្វើសន្និបាតពីរលើកនៅទ្វីបអាហ្វ្រិកនិយាយពីរឿងនេះ ។ លើកទីមួយធ្វើនៅឆ្នាំ១៩៨៦, លើកទីពីរធ្វើនៅឆ្នាំ២០០០ ។ ខ្លឹមសារ ច្បាស់ៗដែលហ្គាដាហ្វ៊ីលើកឡើងក្នុងសន្និបាតទាំងពីរលើក គឺអំពាវនាវបណ្តាប្រទេសនៅទ្វីបអាហ្វ្រិក និងបណ្តាប្រទេស កាន់សាសនាអ៊ិស្លាម រួមគ្នាបង្កើតរូបិយវត្ថុរួមមួយ គឺស្តារលុយឌីណាមាសដ៏ល្បីល្បាញពីបុរាណឡើងវិញ ។ រូបិយវត្ថុឌីណានោះ ជំហានដំបូងគឺប្រកួតប្រជែង, ជំហានបន្ទាប់វាយទម្លាក់តម្លៃរូបិយប័ណ្ណបស្ចិមប្រទេសនិងអាមេរិក, ហើយចុងបញ្ចប់អឺរ៉ុបធ្វើពហិការប្រាក់ដុល្លារ និងប្រាក់អឺរ៉ូ ។ ក្រោយមកបណ្តាប្រទេសប្រើរូបិយវត្ថុឌីណា បើលក់ប្រេងនិងលក់វត្ថុធាតុដើមផ្សេងៗទូទាត់បំណុលយកតែរូបិយវត្ថុឌីណាឈប់យកដុល្លារ ឬអឺរ៉ូ ។ ព្រោះតែមហិច្ឆតាធំហួសប្រមាណចង់ធ្វើរាជាធិរាជប្រចាំទ្វីបអាហ្វ្រិកទាំងមូលទើបហ្គាដាហ្វ៊ីឈានដល់ទីបញ្ចប់មុនពេល អ្វីៗបានកើតឡើង ។ គេនៅចាំបានថា កាលពីឆ្នាំ២០០០ប្រធានាធិបតីអីុរ៉ាក់សាដាម ហ៊ូសេន ធ្លាប់បានប្រកាស កោកៗថា អីុរ៉ាក់លក់ប្រេងយកតែប្រាក់អឺរ៉ូ មិនយកប្រាក់ដុល្លារឡើយ ។ សេចក្តីប្រកាសនេះធ្វើឱ្យសាដាម ហ៊ូសេន ទទួលផលវិបាកត្រូវព្យួរ.ក ។
យោងលើហេតុការណ៍ដែលបានកើតឡើងកន្លងមក មនុស្សជាច្រើន ពិសេសអ្នកដឹងរឿងពិត ពេលឮពួកភេរវកររដ្ឋអ៊ិស្លាម (IS) ប្រកាសយ៉ាងព្រហើនថា នឹងស្តាររូបិយវត្ថុឌីណា មាស ប្រាក់ ស្ពាន់ ឡើងវិញ ក្នុងពេល ឆាប់ៗខាងមុខនេះតែងសួរគ្នាថា តើអាចទៅរួចទេ ? បើឌីណាមាស ប្រាក់ ស្ពាន់លេចរូបរាងចេញមកមែន តើរឿងអ្វីនឹងកើតឡើងទៀត ?
ចែករំលែកព័តមាននេះ