បើនិយាយពីតុក្កតា គេស្គាល់ជាទូទៅថា ជាភាពយន្តគំនូរជីវចលដ៏ពេញនិយម ប៉ុន្តែគេពុំដឹងថាខ្មែរយើងមានសិល្បៈតុក្កតាតាំងពីមុនសម័យកសាងប្រាសាទអង្គរទេ ។ សិល្បៈតុក្កតារបស់ខ្មែរមានប្រវត្តិតាំងពីយូរលង់ ប៉ុន្តែបាត់ស្រមោលក៏យូរមកហើយដែរ ។
បើនិយាយពីតុក្កតា គេស្គាល់ជាទូទៅថា ជាភាពយន្តគំនូរជីវចលដ៏ពេញនិយម ប៉ុន្តែគេពុំដឹងថាខ្មែរយើងមានសិល្បៈតុក្កតាតាំងពីមុនសម័យកសាងប្រាសាទអង្គរទេ ។ សិល្បៈតុក្កតារបស់ខ្មែរមានប្រវត្តិតាំងពីយូរលង់ ប៉ុន្តែបាត់ស្រមោលក៏យូរមកហើយដែរ ។
យោងតាមសៀវភៅទស្សនីយភាពខ្មែរ ក្រុមអ្នកស្រាវជ្រាវលើកឡើងថា តាមការសិក្សាស្រាវជ្រាវដោយហ្មត់ចត់ ដោយអ្នកស្រី ពៅ សាវរស់ បញ្ជាក់ថា ខ្មែរមានសិល្បៈតុក្កតាតាំងពីសម័យមុនកសាងប្រាសាទអង្គរវត្តមកម៉្លេះ នេះបើផ្អែកលើឯកសារសិលាចារឹក K ១៥៥ ជាសិលាចារឹកនៅប្រាសាទលលៃ កាលបរិច្ឆេទចុងសតវត្សទី៩ (៨៩៣) រជ្ជកាលព្រះបាទយសោវរ័្មន ជំនឿព្រហ្មញ្ញសាសនា ដែលមានចែងពីសិល្បការិនីសម្តែងសិល្បៈតុក្កតា «គូតុក្កតា KU TUKTAR» ឧទ្ទិសថ្វាយចំពោះអាទិទេពស្វរៈស្វតិ “Svarasvati” អាទិទេពតំណាងវោហារពីរោះ និងសិល្បៈ “The goddess of Eloquence and Arts” នោះ ។ គ្រាន់តែមិនបានដឹងប្រាកដថា តើតុក្កតានោះធ្វើអំពី អ្វី ? មានរូបភាពយ៉ាងណា ? ជាតុក្កតាដែលជើតដោយដងសន្ទូច (ដូចស្បែកតូច ឬអាយ៉ង) ឬក៏តុក្កតាដែលប្រើខ្សែព្យួរសម្រាប់ញាក់ ឬក៏មានលក្ខណៈផ្សេងប៉ុណ្ណោះ ?
មួយទៀតក្រោយពីរបបប៉ុល ពត ប្រល័យពូជសាសន៍ដួលរលំទៅ ក្រុមអ្នកស្រាវជ្រាវបានទទួលដំណឹងថា មានភូមិមួយឈ្មោះភូមិកំពង់ត្រយង ក្នុងឃុំពួក ស្រុកពួក ខេត្តសៀមរាប ដែលស្ថិតនៅមិនឆ្ងាយប៉ុន្មានពីប្រាសាទអង្គរវត្ត ធ្លាប់មានទំនៀមធ្វើរូបតុក្កតាអំពីឈើ តុក្កតាអំពីក្រណាត់ញាត់សំឡីគ ហើយធ្លាប់បានសម្តែងជូនអ្នកស្រុកមើលម្តងម្កាល ប៉ុន្តែមិនញឹកញាប់ទេ ។ រហូតមកដល់សង្គ្រាមស៊ីវិលចាប់ផ្ទុះឡើងនៅឆ្នាំ១៩៧០នោះ ទម្រង់សិល្បៈតុក្កតាក៏បាត់បង់សូន្យតែម្តង រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ ជាប្រការគួរឱ្យសោកស្តាយបំផុត ។
ក្រៅពីព័ត៌មានស្តីពីសិល្បៈតុក្កតា ដែលសម្តែងជាទស្សនីយភាព ដោយមានអ្នកជើតមានវង់តន្ត្រីប្រគំជូន និងមានពាក្យចរចារបៀបជាល្ខោនបែបនេះ ក្រុមអ្នកស្រាវជ្រាវ អ្នកកត់ត្រាក៏ធ្លាប់បានមើលផងដែរ កាលនៅពីតូចក្នុងពិធីបុណ្យបញ្ចុះសីមាវត្ត ដែលអ្នកធ្វើរូបតុក្កតាទាំងនោះមកពីខេត្តកំពង់ឆ្នាំង ។ គាត់ធ្វើរូបតុក្កតាដែលរួមជាទិដ្ឋភាពភូមិស្ថាន ស្រុកស្រែចម្ការ បង្ហាញពីទេសភាព និងសកម្មភាពក្នុងភូមិស្រុក ដែលមានវត្តអារាម មានវាលស្រែ មានដើមត្នោត គុម្ពឫស្សី បឹងត្រពាំង មានព្រះសង្ឃនិមន្តបិណ្ឌបាត្រ មានដូនចាស់រាប់បាត្រព្រះសង្ឃ នារីៗជាជួរស្ទូងស្រូវ មានគោក្របីស៊ីស្មៅក្នុងវាលស្រែ មានមាន់បណ្តើរកូន និងកូនក្មេង តូចៗលេងល្បែង ផ្សេងៗ ឬបក្សីទំលើចុងឈើជាដើម… ដែលគេរៀបចំដាក់តាំងនៅលើតុ ឬគ្រែយ៉ាងធំ (របៀបតាំងតុ ឬតាំងពិព័រណ៍) ។ រូបភាពទាំងនោះចងភ្ជាប់ដោយខ្សែដែលអាចឱ្យធ្វើសកម្មភាពបាន ប៉ុន្តែជាចលនា ច្រំដែលៗ ដូចជាព្រះសង្ឃបើកគម្របបាត្រ យាយចាស់រាប់បាត្ររួចដកដៃមកវិញ ទើបព្រះសង្ឃគ្របបាត្រ… នារីៗឱនស្ទូងរួចងើប (ឱន ងើបៗ) សត្វគោក្របីឱនស៊ីស្មៅ រួចងើបក្បាលមើលព្រះសង្ឃ សត្វស្លាបលើចុងឈើទទះស្លាបរួចដាក់ស្លាបមកវិញ សត្វមាន់ឱនចឹកចំណីជាដើម ។ ខ្សែចំណងរូបទាំងអស់នោះត្រូវចងភ្ជាប់ទៅនឹងខ្សែមេមួយ (តាមបច្ចេកទេសរបស់គេ) រួចចងភ្ជាប់ទៅនឹងច្រវាក់កង់ដែលអាចរវៃបាន ។ កាលណាគេរវៃច្រវាក់កង់នោះទៅ រូបទាំងអស់ដូចរៀបរាប់ខាងលើ ធ្វើសកម្មភាពច្រំដែលបែបនេះជារៀងរហូត ។ គឺអាស្រ័យដោយសកម្មភាព ច្រំដែលៗរបៀបជាម៉ាស៊ីនដូច្នេះហើយ ទើបអ្នកមើលមួយចំនួនក្នុងសម័យនោះនិយមហៅតុក្កតានោះថាជា «ល្ខោនយន្ត»។
មួយចំណែកទៀត នៅក្នុងចន្លោះឆ្នាំ១៩៨៥-១៩៩០ ក្រុមអ្នកកត់ត្រា បានជួបកសិករម្នាក់នៅខេត្តកំពង់ចាម ចេះធ្វើរូបតុក្កតាអំពីឈើ… ហើយបានសុំឱ្យលោកធ្វើរូបទាំងនោះមួយចំនួន ដាក់តាំងនៅរានហាលកណ្តាលវាលមុខផ្ទះ ព្រោះរូបតុក្កតាទាំងនោះត្រូវការទីវាល ត្រូវការខ្យល់ដើម្បីជំរុញឱ្យមានចលនាបាន ។ រូបទាំងនោះមានរូបយក្ស និងស្វាកាន់ដំបងច្បាំងគ្នា… រូបបុរសកិនស្រូវនឹងត្បាល់កិន… រូបនារីបុកស្រូវ… នារីអុំអង្ករជាដើម ដែលសុទ្ធតែធ្វើអំពីឈើ ហើយមានសម្លៀកបំពាក់តាមតួអង្គយក្ស ស្វា ឬកសិករខ្មែរ ។ រូបទាំងនោះត្រូវវាយបញ្ឈរជាប់លើរនងឈើមួយយ៉ាងវែង មាំ ហើយដៃដែលមានសន្លាក់តភ្ជាប់គ្នាពីដើមដៃទៅកំភួនដៃ ឬអន្លើដទៃទៀត ដែលចង់ឱ្យធ្វើចលនាបាននោះ ត្រូវចងនឹងសរសៃអំបោះភ្ជាប់ទៅនឹងស្លឹកត្នោតមួយសន្លឹកធំស្ងួតល្អ ហើយខាងចុងនៃស្លឹកត្នោតម្ខាងទៀត ក៏ចងដោយអំបោះដូចគ្នា រួចទាញយកអំបោះនោះទៅចងព្យួរបញ្ឈរនឹងរនងឈើមួយទៀត ដែលដាក់ពីខាងលើ ស្របគ្នានឹងរនងដែលវាយរូបតុក្កតាភ្ជាប់នោះ ដោយលៃខ្សែឱ្យធូរល្មម ដើម្បីឱ្យខ្យល់បក់មកប៉ះស្លឹកត្នោត រួចទាញរូបតុក្កតាទាំងនោះឱ្យមានចលនាឡើង ។ រូប នីមួយៗប្រើខ្សែ និងស្លឹកត្នោតមួយ ដាច់ៗពីគ្នា ។ បើខ្យល់បក់មកខ្សោយចលនានៃរូបតុក្កតានោះក៏ រង្វើលៗទៅតាមកម្លាំងខ្យល់ ។ ប៉ុន្តែពេលណាដែលមានខ្យល់បក់មកខ្លាំង ចលនានៃរូបទាំងនោះកាន់តែញាប់រន្ថាន់ ឡើងៗផងដែរ។ ឯចលនានោះវិញ គឺជាចលនា ច្រំដែលៗ ដូចជាយក្ស ស្វា វាយដំបង (ដូចក្នុងឈុតល្ខោនបាសាក់) បុរសឈ្ងោកខំរុញត្បាល់កិន រួចងើបមកវិញជាដើម ។
ក្រៅពីនេះ នៅទូទាំងប្រទេសក្រុមអ្នកស្រាវជ្រាវសង្កេតឃើញមានរូបតុក្កតាផ្សេងទៀតខ្លះដែរ ប៉ុន្តែជារូបដែលមិនសូវមានចលនារស់រវើកទេ ដូចជារូបព្រះឥន្ទ្រ ឬទេវតាជិះដំរី រួមផ្សំនឹងការប្រើរំសេវលាន់ឮសំឡេងផង ដែលគេច្រើនប្រើជាឆ្នួនក្នុងពិធីបូជាសពព្រះគ្រូចៅអធិការជាដើម ឬបើមិនដូច្នោះទេ ជារូបតុក្កតានឹងថ្កល់គ្មានចលនាកម្រើកបាន ដែលច្រើនមានរូបភាពយកតាមលំនាំរបាំក្បាច់បុរាណខ្មែរ ក្នុងសម្លៀកបំពាក់តាមតួអង្គនាយរោង តួអង្គនាង យក្ស និងស្វាជាដើម ដែលភាគច្រើន ជារូបដាក់តាំងលម្អនៅតាមហាងលក់វត្ថុអនុស្សាវរីយ៍នានាតែប៉ុណ្ណោះ។
បើគិតមកដល់ពេលដែលក្រុមអ្នកស្រាវជ្រាវកត់ត្រាអំពីទម្រង់ល្ខោនតុក្កតាចុងក្រោយនេះ (ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០០៣) អាចនិយាយថា នៅក្នុងសង្គមកម្ពុជាទាំងមូល មានសេសសល់ទម្រង់ល្ខោនតុក្កតាតិចតួចបំផុត ឬក៏អាចនិយាយថា គ្មានល្ខោនតុក្កតាសោះក៏ថាបាន ។ ផ្ទុយទៅវិញ មកដល់កាលវេលាដូចគ្នានេះដែរ សិល្បៈល្ខោនតុក្កតា ក៏ដូចជាគំនូរជីវចល មានការរីកចម្រើនយ៉ាងខ្លាំងបំផុតនៅក្នុងពិភពលោកយើងនេះ ព្រោះមានប្រទេសជាច្រើនទាំងនៅអឺរ៉ុប អាមេរិក អាហ្វ្រិក ឬតំបន់ដទៃទៀត មានទម្រង់សិល្បៈនេះយ៉ាងសម្បូរបែប ហើយជាទីពេញនិយមបំផុតពីគ្រប់ស្រទាប់ទស្សនិកជន ពិសេសពីកុមារក្នុងគ្រប់ប្រទេស រហូតដល់ប្រទេសជឿនលឿនខ្លះបង្កើតជាវិទ្យាស្ថានអន្តរជាតិសិល្បៈតុក្កតា ដូចជានៅស្ត្រាស្យួរ (Strasbourg) ប្រទេសបារាំង ដែលមាននិស្សិតចម្រុះជាតិសាសន៍ទៅសិក្សារៀនសូត្រ ហើយដែលក្រុមអ្នកកត់ត្រា ក៏ធ្លាប់បានទៅធ្វើទស្សនកិច្ចផងដែរ ។ ចំណែកនៅក្នុងទ្វីបអាស៊ីទាំងមូល ឬប្រទេសជិតខាងកម្ពុជាយើងនេះវិញ មានប្រទេសជាច្រើន ដែលមានល្ខោនតុក្កតា ដូចជាប្រទេសចិន ជប៉ុន ឥណ្ឌា ឥណ្ឌូនេសុី ភូមា ថៃ ឬដូចប្រទេសវៀតណាម ដែលមានតុក្កតាសម្តែងក្នុងទឹកដ៏ល្បីល្បាញជាមោទនភាពដ៏អស្ចារ្យរបស់ជាតិគេ ។
ក្រុមអ្នកស្រាវជ្រាវយល់ថា ជាប្រការគួរឱ្យខ្មាសអៀនដែលប្រទេសកម្ពុជាមានប្រវត្តិជាក់លាក់ជាប្រទេសដែលធ្លាប់មានសិល្បៈតុក្កតារាប់ពាន់ឆ្នាំមកហើយ (នៅតាមប្រាសាទទេវស្ថាននានា) បែរជាគ្មានទម្រង់សិល្បៈតុក្កតាទៅវិញក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ន ។
ការយល់បែបនេះមិនមែនបញ្ជាក់អំពីគំនិតទុទិដ្ឋិទេ ប៉ុន្តែផ្ទុយទៅវិញ គឺជាកម្លាំងជំរុញឱ្យយើងរាល់គ្នាជាជនជាតិខ្មែរ ប្រឹងត្រិះរិះពិចារណារកគ្រប់វិធី ដើម្បីបង្កលក្ខណៈងាយស្រួល ឬផ្តល់លទ្ធភាពគ្រប់គ្រាន់សមរម្យដល់មនុស្សខ្មែរ ដែលមានទេពកោសល្យច្នៃប្រឌិត ពិសេសដល់អតីតនិស្សិតរបស់យើង ដែលធ្លាប់បានសិក្សារៀនសូត្រវិជ្ជានេះ ឱ្យមានចិត្តក្លាហាន សប្បាយរីករាយក្នុងការធ្វើស្នាដៃ ដើម្បីបម្រើជាតិមាតុភូមិរបស់យើង ។
ធ្វើយ៉ាងនេះបាន ក្រុមអ្នកស្រាវជ្រាវសង្ឃឹមថា សិល្បៈល្ខោនតុក្កតា នឹងរស់ឡើងវិញក្នុងរូបភាពជាខ្មែរ រួមចំណែកនៅក្នុងការបង្កការសប្បាយរីករាយឱ្យសង្គមខ្មែរផង រួមចំណែកក្នុងការអប់រំកសាងធនធានមនុស្សខ្មែរផង និងរួមចំណែកក្នុងការលើកកម្ពស់សីលធម៌សង្គមខ្មែរ ដោយមានប្រសិទ្ធភាពជាក់ជាមិនខានក្នុងកាលអនាគត ៕
ចែករំលែកព័តមាននេះ