កាល ម៉ាក្ស គឺជាអ្នកប្រាជ្ញសញ្ជាតិអាល្លឺម៉ង់ដែលមានឥទ្ធិពលបំផុតម្នាក់លើពិភពលោក ។ គាត់ជាទស្សនវិទូផង ជាអ្នកសារព័ត៌មានផងនិងជាអ្នកសេដ្ឋកិច្ចនយោបាយផង ។ គោលគំនិត សំខាន់ៗរបស់គាត់ដែលមានឥទ្ធិពលរហូត
កាល ម៉ាក្ស គឺជាអ្នកប្រាជ្ញសញ្ជាតិអាល្លឺម៉ង់ដែលមានឥទ្ធិពលបំផុតម្នាក់លើពិភពលោក ។ គាត់ជាទស្សនវិទូផង ជាអ្នកសារព័ត៌មានផងនិងជាអ្នកសេដ្ឋកិច្ចនយោបាយផង ។ គោលគំនិត សំខាន់ៗរបស់គាត់ដែលមានឥទ្ធិពលរហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ គឺជាបទវិភាគប្រវត្តិសាស្ត្រដែលឆ្លុះបញ្ចាំងពីទំនាស់រវាងវណ្ណៈ ។ គាត់បានពោលពាក្យ ខ្លីៗដូចក្នុងសេចក្តីថ្លែងការណ៍របស់បក្សកុម្មុយនីស្ត(The Communist Manifesto)ថាប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់សង្គមទាំងមូលក្នុងរយៈកាលកន្លងមកគឺសុទ្ធតែជាប្រវត្តិសាស្ត្រនៃការតស៊ូរវាងវណ្ណៈ ។ បទនិពន្ធរបស់គាត់បានក្លាយជាគោលការណ៍សំខាន់ក្នុងចលនាលទ្ធិកុម្មុយនីស្ត លទ្ធិសង្គមនិយម លទ្ធិឡេនីន និងលទ្ធិម៉ាកស៊ីស ។
កើតក្នុងត្រកូលជ្វីហ្វ ខួរក្បាលពូកែ
សៀវភៅ«បុរសខ្លាំងអ្នកធ្វើឱ្យរង្គើប្រវត្តិសាស្ត្រលោក»រៀបរៀងដោយលោកគឹម ចាន់ណាក់ និទានថាម៉ាក្សកើតនៅទីក្រុងត្រៀរ៍ រដ្ឋប្រាស្យា(បច្ចុប្បន្ននៅក្នុងប្រទេសអាល្លឺម៉ង់)។ គ្រួសាររបស់គាត់ជាជនជាតិជ្វីហ្វ ដែលខួរក្បាលមានភាពរីកចម្រើនផ្នែកគំនិតបែបសេរីនិយម ។
គាត់ធំដឹងក្តីនៅក្នុងត្រកូលវណ្ណៈកណ្តាលទើបផ្ទះរបស់គាត់តែងមានអ្នកចេះដឹង និងសិល្បករចេញចូលជាញឹកញាប់ ។ ម៉ាក្ស ទទួលបានពិន្ទុល្អក្នុងការរៀនសូត្រថ្នាក់កម្រិតមធ្យមសិក្សានៅនឹងស្រុកកំណើត ។ ក្រៅពីនេះគាត់នៅបានទទួលរង្វាន់ពីការធ្វើសារណាក្នុងកម្រិតមធ្យមសិក្សាក្នុងប្រធានបទអំពី«សាសនាជាស្ពានផ្សារភ្ជាប់សង្គមជាធ្លុងមួយ»ដែលស្នាដៃនិពន្ធមួយនេះហើយគឺជាចំណុចចាប់ផ្តើមនៃស្នាដៃវិភាគអំពីសាសនារបស់គាត់នៅពេល ក្រោយៗមក ។
ម៉ាក្ស និងក្រុមហេហ្គែលនិយមឆ្វេង
ម៉ាក្ស បានចូលរៀននៅមហាវិទ្យាល័យ និងមានចំណាប់អារម្មណ៍លើមុខវិជ្ជាទស្សនវិជ្ជាជាខ្លាំង ។ បន្ទាប់ពីបានទទួលឥទ្ធិពលពីគំនិតរបស់លោកចច ហេហ្គែល(George Hegel)ដែលជាអ្នកមានទស្សនៈទំនោរទៅរកលទ្ធិមនោនិយម(Idealist) គាត់ក៏ស្ម័គ្រចិត្តចូលជាសមាជិករបស់ក្រុមហេហ្គែលនិយមឆ្វេង(Young Hegelians)ដែលដឹកនាំដោយប្រ៊ុយណូ បូអេ(Bruno Bauer)ជាសាស្ត្រាចារ្យដ៏ពូកែម្នាក់បង្រៀនមុខវិជ្ជាទស្សនវិជ្ជានៅសាកលវិទ្យាល័យប៊ែរឡាំង ។
គោលដៅសំខាន់របស់ក្រុមហេហ្គែលនិយមឆ្វេង ក្រៅអំពីធ្វើការវិភាគរិះគន់ទៅលើសាសនាហើយនោះ ក៏មាននិន្នាការរិះគន់រដ្ឋាភិបាលប្រាស្យាផងដែរ ។ ដោយម៉ាក្ស ជាមនុស្សម្នាក់ក្នុងចំណោមអ្នកចាប់ផ្តើមគំនិតយកលទ្ធិហេហ្គែលមកវិភាគទៅលើសង្គម និងនយោបាយរហូតទទួលរហស្សនាមថាជា…«ជាអ្នកវិភាគដល់ឫសគល់» ។
ឆ្ពោះទៅរកអាជីពជាអ្នកសារព័ត៌មាន
នៅពេលប្រ៊ុយណូ បូអេ ត្រូវគេបណ្តេញចេញពីតំណែងមក ម៉ាក្សក៏លែងរវីរវល់អំពីរឿងទស្សនវិជ្ជា ហើយងាកមកចាប់អាជីពជាអ្នកសារព័ត៌មានដោយចាប់ផ្តើមធ្វើការឱ្យកាសែតរ៉ៃនីស(Rheinische Beitung) ។ គាត់បានសរសេរអត្ថបទជាច្រើនចុះតាមកាសែតជាប្រចាំ ។ ទន្ទឹមគ្នានោះម៉ាក្ស ក៏មានចំណែកចូលរួមក្នុងផ្នែកនយោបាយដោយផ្ទាល់ផងដែរ ។
ដោយសារទីក្រុងរ៉ៃឡិនដ៍ ដែលគាត់រស់នៅនោះជាកន្លែងដែលគំនិតសេរីនិយមមានសន្ទុះរីកដុះដាលខ្លាំង មានការទា មទារឱ្យមានច្បា ប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញជាគោល ក្នុងការគ្រប់គ្រងប្រទេស ដែលជាការប្រឆាំងជំទាស់ទៅនឹងរបបគ្រប់គ្រងបែបផ្តាច់ការរបស់ប្រាស្យាជាខ្លាំង ទើបកាសែតច្បាប់នេះត្រូវគេឃ្លាំមើលយ៉ាងតឹងរុឹងបំផុតពីរដ្ឋាភិបាលប្រាស្យា។ បន្ទាប់ពីម៉ាក្សបានឡើងតំណែងជាបណ្ណាធិការមក កាសែតមួយនេះទទួលការចាប់អារម្មណ៍កាន់តែខ្លាំង ធ្វើឱ្យបរិមាណនៃការលក់ឡើងកាន់តែខ្ពស់ជាបន្តបន្ទាប់រហូតក្លាយជាកាសែតក្នុងលំដាប់ថ្នាក់ជាតិ ។
ភៀសខ្លួនទៅប៉ារីស និងមាគា៌ឆ្ពោះទៅរកបដិវត្តន៍
ក្នុងឆ្នាំ១៨៤៣ សារព័ត៌មានរ៉ៃនីស ត្រូវគេបញ្ជាឱ្យបិទ ដែលបណ្តាលមកពីការប៉ះទង្គិចគ្នារវាងម៉ាក្សជាមួយនឹងវិធានការគាបសង្កត់របស់រដ្ឋាភិបាល ទើបម៉ាក្សត្រឡប់ទៅចាប់អារម្មណ៍ផ្នែកទស្សនវិជ្ជាវិញ ហើយក៏ត្រូវប្រឡូកចូលក្នុងសកម្មភាពនយោបាយ ព្រមទាំងធ្វើការជាអ្នកសារព័ត៌មានឯករាជ្យផងដែរ ។ មិនយូរប៉ុន្មានម៉ាក្ស ក៏ត្រូវភៀសខ្លួនជាបន្តបន្ទាប់ដោយសារតែគំនិតវែកញែករកឫសគល់របស់ខ្លួននេះឯង។ម៉ាក្សបានធ្វើដំណើរទៅកាន់ប្រទេសបារាំងហើយក៏រស់នៅក្នុងទីក្រុងប៉ារីសនោះ ។ គាត់បានជួបជាមួយនឹងហ្វ្រុីឌ្រិក អង់ហ្គែល ដែលក្រោយមកគាត់ក៏បានក្លាយជាមិត្តសម្លាញ់រួមការងារដ៏យូរអង្វែងជាមួយគ្នា ។ អង់ហ្គែល បានជំរុញម៉ាក្សឱ្យផ្តោតអារម្មណ៍ទៅលើស្ថានភាពរបស់វណ្ណៈកម្មករ និងសេដ្ឋកិច្ចនយោបាយ ។
ចលនានយោបាយនៅទីក្រុងប៉ារីសប្រព្រឹត្តទៅយ៉ាងសកម្ម ។ ប៉ារីសជាទឹកដី
សម្រាប់ជ្រកកោនរបស់អ្នកបដិវត្តន៍ជាច្រើនដែលភៀសខ្លួនមកទីជិតឆ្ងាយ ។ ជីវិតរបស់ម៉ាក្ស នៅក្នុងពេលនេះពោរពេញដោយក្តីរំភើប ។ ម៉ាក្ស បានបន្ថែមនូវចំណេះដឹង ថ្មីៗ និងកាន់តែយល់បានយ៉ាងច្បាស់លាស់អំពីរឿងនយោបាយ ។ គាត់កាន់តែជិតស្និទ្ធយ៉ាងជ្រាលជ្រៅជាមួយក្រុមបដិវត្តន៍ ដោយចូលរួមក្នុងសន្និបាត ដើម្បីភាពយុត្តិធម៌(League of the Just)ដែលជាអង្គការបដិវត្តន៍សម្ងាត់របស់អ្នកភៀសខ្លួនសញ្ជាតិអាល្លឺម៉ង់ ។ គោលដៅរបស់សន្និបាត ដើម្បីភាពយុត្តិធម៌គឺត្រូវផ្តួលរំលំរបបរាជានិយម និងបង្កើតរបបសាធារណរដ្ឋសង្គមនិយមនៅលើទឹកដីអាល្លឺម៉ង់ ហើយដែលគំនិតទាំងនេះបានរាលដាលនៅទូទាំងទ្វីបអឺរ៉ុបទៅហើយ ។
លទ្ធិម៉ាក្សនិយម៖ ផ្តួលរំលំរបបមូលធននិយម
លទ្ធិម៉ាក្សស៊ីស ជាទ្រឹស្តីដែលប្រសូតចេញពីលទ្ធផលការងាររបស់កាលម៉ាក្ស ជាមួយនឹងហ្វ្រុីឌ្រិកអង់ហ្គែល ។ ម៉ាក្សបានសិក្សាពីចំណេះដឹង និងចំណេះវិជ្ជាដែលទាន់សម័យបំផុតនៃអឺរ៉ុបក្នុងសតវត្សទី១៩ដូចជា ទស្សនវិជ្ជាអាល្លឺម៉ង់ ទ្រឹស្តីសេដ្ឋកិច្ចរបស់អង់គ្លេស និងទ្រឹស្តីសង្គមនិយមរបស់បារាំង ហើយកែលម្អចំណុចខ្វះខាតលើកកម្ពស់គុណភាពទ្រឹស្តីទាំងនោះ បង្កើតបានជាទ្រឹស្តីមួយទៀតហៅថា«លទ្ធិម៉ាក្សនិយម» ។
ម៉ាក្សបាននាំយកទស្សនៈ និងវិធីគិតវិភាគទៅតាមលំនាំដើមរបស់ហេហ្គែល ហើយនាំយកមកកែលម្អទៅជា«រូបធាតុនិយមបដិសំយោគ» ដែលម៉ាក្សបានយកគោលគំនិតនេះមកវិភាគអំពីការវិវឌ្ឍនៃសង្គមក្នុងយុគ ផ្សេងៗដែលហៅថា«រូបធាតុនិយមប្រវត្តិសាស្ត្រ» ។ គាត់បានបន្សល់ទុកមរតកនៃគំនិតជាសៀវភៅមានឈ្មោះថា«មូលធន»(Das Capital)ដោយអធិប្បាយទាក់ទងទៅនឹងលក្ខណៈការផលិតបែបមូលធននិយមថា គឺជាការបង្ខំឱ្យកម្មករត្រូវលក់កម្លាំងពលកម្មរបស់ខ្លួនឱ្យឈ្មួញក្នុងតម្លៃ ថោកៗ ហើយផលកម្រៃរបស់ពួកនាយទុនទាំងនោះសុទ្ធតែបានមកពីការកេងប្រវ័ញ្ច«យកចំណេញ»ពីវណ្ណៈពលករនោះឯង ។
ក្រៅពីនេះទៀត ពួកវណ្ណៈនាយទុនត្រូវកែច្នៃឧបករណ៍ និងវិធីផលិតឱ្យកាន់តែរីកចម្រើនគ្រប់ពេលវេលា ថែមទាំងពង្រីកទីផ្សារ ប្រភពវត្ថុធាតុដើម និងសាខាមុខរបរទៅទូទាំងពិភពលោក ធ្វើឱ្យកើតបញ្ហាស្មុគស្មាញ ព្រមទាំងវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចបែប«វដ្តចក្រ»បណ្តាលមកអំពីការផលិតច្រើនលើសពីតម្រូវការ ហើយដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាទាំងនេះ និងដើម្បីរក្សាតម្លៃនៃផលិតផលឱ្យខ្ពស់ជាងដើមទុន ទើបពួកគេត្រូវព្យាយាមពង្រីកទីផ្សារ ថ្មីៗថែមទៀត និងប្រើប្រាស់ទីផ្សារ ចាស់ៗឱ្យកើតជាប្រយោជន៍ដែលនៅទីបំផុតវានឹងនាំទៅរកវិបត្តិកាន់តែធ្ងន់លើសដើម ធ្វើឱ្យមានទំនាស់វណ្ណៈនៅក្នុងសង្គម ហើយក៏ឈានទៅដល់ការផ្លាស់ប្តូរសង្គម ។ ម៉ាក្ស យល់ឃើញថា លទ្ធិសេរីនិយម និងកិត្តិយសក្នុងភាពជាមនុស្សក្នុងសង្គមមូលធននិយមកើតមានពិតប្រាកដសម្រាប់តែអ្នកមានទ្រព្យសម្បត្តិ ឬក៏ពួកឈ្មួញ ធំៗប៉ុណ្ណោះ តែសម្រាប់អ្នកក្រីក្រលំបាកតោកយ៉ាក និងពួកកម្មករ ពលករវិញមិនដែលបានស្គាល់ជាតិអ្វីបន្តិចឡើយ ។ ចំណែករបបសង្គមនិយមវិញ មនុស្សគ្រប់គ្នានឹងទទួលផលកម្រៃទៅតាមលទ្ធផលការងារទទួលសិទ្ធិការពារតាមផ្លូវច្បាប់ ស្មើៗគ្នា ទទួលការជួយឧបត្ថម្ភផ្នែកសិក្សាអប់រំ និងសេវាកម្មសុខុមាលភាពសង្គម ព្រមទាំងឱកាសក្នុងការអភិវឌ្ឍសមត្ថភាពរបស់ខ្លួនឱ្យកាន់តែប្រសើរឡើង និងមានឋានៈជីវភាពប្រកបដោយសេចក្តីសុខក្សេមក្សាន្ត ដូចៗគ្នា ដែលនឹងមកផ្លាស់ប្តូរជំនួសរបបមូលធននិយមជាមិនខាន ។
ព្រឹត្តិការណ៍សំខាន់ៗ
-កើតនៅថ្ងៃទី៥ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៨១៨ ។
-ឆ្នាំ១៨៣៣ ចូលសិក្សានៅមហាវិទ្យាល័យក្នុងទីក្រុងប៊ន ។
-ឆ្នាំ១៨៤២ ធ្វើការងារក្នុងតំណែងបណ្ណាធិការកាសែត រ៉ៃនីស ។
-ឆ្នាំ១៨៤៣ កាសែត រ៉ៃនីសត្រូវគេបញ្ជាឱ្យបិទ ។ គាត់ចាប់ផ្តើមងាកទៅយកចិត្តទុកដាក់លើទស្សនវិជ្ជា និងនយោបាយវិញ ។
-សៀវភៅ«សេចក្តីប្រកាសពីចេតនា»ត្រូវបានគេបោះពុម្ពផ្សាយនៅថ្ងៃទី២១ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៨៤៨ ។
-ឆ្នាំ១៨៤៩ ត្រឡប់ទៅនៅកូឡូញ ហើយចាប់បោះពុម្ពផ្សាយកាសែតរ៉ៃនីសឡើងសាជាថ្មីម្តងទៀត ហើយត្រូវគេបញ្ជាឱ្យបិទជាស្ថាពរតែម្តង ។
-ឆ្នាំ១៨៥២ និពន្ធឯកសារ«ការបដិវត្តរបស់ ល្វី បូណាប៉ាត» ។
-បង្កើតចលនាពលករអន្តរជាតិ ។
-ឆ្នាំ១៨៦៧ សៀវភៅ«មូលធន»បោះពុម្ពផ្សាយលើកដំបូង ។
-ទទួលមរណភាពនៅថ្ងៃទី១៤ ខែមីនា ឆ្នាំ១៨៨៣ ៕
ចែករំលែកព័តមាននេះ