កាលពីថ្ងៃទី១៨ ខែវិច្ឆិកាកន្លងទៅថ្មីៗនេះ មានបទអត្ថាធិប្បាយមួយតាមទូរទស្សន៍ អេអែសធីវីរបស់ក្រុមចលនាអាវលឿងថៃ ដែលអ្នកជំនាញ និងអ្នកបុរាណវិទ្យាថៃខ្លះបាន អះអាងថា ល្ខោនខោលរបស់កម្ពុជាបានទទួល ឥទ្ធិពលពីខូននៃព្រះរាជដំណាក់សៀមតាំង ពីសម័យរតនៈកោស៊ិន្ទ្រដោយមិនមែនជាបេតិក ភណ្ឌខ្មែរសុទ្ធនោះទេ។ ចំណែករបាំព្រះរាជ ទ្រព្យក៏បានទទួលឥទ្ធិពលពីរាជាណាចក្រសៀម ដោយច្បាស់ក្រឡែត។ ពិសេស ពាក់ព័ន្ធនឹង គ្រឿងតុបតែងកាយដែលក្សត្រកម្ពុជាមួយអង្គ នាំចេញពីទីក្រុងបាងកក។ ការលើកឡើង របស់អ្នកជំនាញនិងអ្នកបុរាណវិទ្យាថៃខ្លះ កំពុងបំភ្លៃការពិតក្នុងប្រវត្ដិសាស្ដ្រ។
ក្រុមអ្នកវង្វេងប្រវត្ដិសាស្ដ្រថៃខ្លះ ត្រូវយល់ ដឹងឱ្យបានច្បាស់ថា ខ្មែរគឺជាម្ចាស់នៃបេតិក ភណ្ឌ ដែលមានវប្បធម៌ដ៏រុងរឿង និងអារ្យធម៌ ដ៏រុងរឿងក្នុងសម័យអង្គរ ដែលព្រះមហាក្សត្រ ខ្មែរជាអ្នកកសាងប្រាសាទ កសាងវប្បធម៌ និង អារ្យធម៌ទាំងនោះ ទុកជារៀងរហូតមកដល់ បច្ចុប្បន្ន មិនមែនជាអ្នកបំផ្លាញប្រាសាទ ឬជា អ្នកលួចប្លន់ ឬជាអ្នកលួចចម្លងយកវប្បធម៌ របស់អ្នកដទៃឡើយ។ ព្រោះការពិតជាច្រើនក្នុងប្រវត្ដិសាស្ដ្របាន បន្សល់ទុកជារៀងរហូតមកដល់បច្ចុប្បន្នតាម រយៈការសិក្សាស្រាវជ្រាវពឹងផ្អែកលើការ គាស់កកាយរកវត្ថុបុរាណ សិក្សាពីរូបចម្លាក់ តាមប្រាសាទបុរាណនានា ការសិក្សាសិលា ចារឹក និងការសិក្សាអំពីទំនៀមទម្លាប់ប្រពៃ ណីផ្សេងៗបង្ហាញថា ទម្រង់នៃសិល្បៈរបាំ ឬ ល្ខោននេះ បានចាប់កំណើតនៅលើទឹកដីនៃ ប្រទេសកម្ពុជាតាំងពីសម័យនគរភ្នំពីសតវត្សទី ១ ដល់សតវត្សទី៦មកម្ល៉េះ។
តាមរយៈរូបស្រីរបាំដែលជាចម្លាក់ដីដុត ហើយនិងរូបស្វាដែលទំនងជារូបហនុមាន កាន់ដំបងយ៉ាងវែង ត្រូវបានគេគាស់ឃើញ ថាជារូបស្រីរបាំក្នុងសម័យនគរភ្នំក្នុងទីតាំង ដែនដីខេត្ដតាកែវសព្វថ្ងៃនេះ។ ដោយសារតឹក តាងនេះហើយ ដែលនាំឱ្យយើងសន្និដ្ឋានថា របាំ ក្បាច់បុរាណ ឬរបាំព្រះរាជទ្រព្យ ប្រហែលជា បានចាប់កំណើតលើទឹកដីកម្ពុជា តាំងពីសម័យ នគរភ្នំមកម្ល៉េះ។ លក្ខណៈខុសប្លែកគ្នា រវាង រូបចម្លាក់ ស្រីរបាំធ្វើពីដីដុត ដែលយើងបាន ស្មានថា ជាស្នាដៃដែលកើតឡើងក្នុងសម័យ នគរភ្នំ និងរូបភាពរបាំក្បាច់បុរាណខ្មែរ ឬ របាំ ព្រះរាជទ្រព្យដែលមានបច្ចុប្បន្ននេះ ហើយដែល ភាគច្រើនប្រើកាយវិការ ដោយបន្ទាត់កោងនាំ ឱ្យយើងនឹកឃើញដល់ការរៀនសាងប្រាសាទ របស់ជនជាតិខ្មែរ ដែលទទួលមេរៀនជាដំបូងៗ មកពីឥណ្ឌា ហើយពីមួយថ្ងៃទៅមួយថ្ងៃច្រើន សតវត្សទៅខ្មែរបានស្វែងរកលក្ខណៈពិសេស របស់ខ្លួនរហូតដល់អាចសាងប្រាសាទអង្គរវត្ដ ដែលអ្នកជំនាញខាងបុរាណវិទ្យាឥណ្ឌាពោល ថា ប្រហែលជាប្រាសាទខាងព្រហ្មញសាសនា ដែលធំជាងគេក្នុងពិភពលោក ថែមទៀតផង។ ការសិក្សាសិលាចារឹករបស់អ្នកឯកទេសខាង ភាសាសំស្ក្រឹត និងខ្មែរបុរាណ ដែលបានរក ឃើញនូវឯកសារជាច្រើនដ៏មានសារសំខាន់ ជាច្រើនទាក់ទងទៅនឹងប្រវត្ដិសាស្ដ្រ ជំនឿ សាសនា ទំនៀមទម្លាប់ ប្រពៃណី វប្បធម៌ សិល្បៈល្ខោន របាំ តន្ដ្រីសព្វបែបយ៉ាងដែល មានអាយុយូរលង់មកហើយ។ ពិសេស ការ សិក្សាលើសិលាចារឹកលេខ K -៥៥៧, K -៦០០, និងសិលាចារឹកលេខK -១៣៧ រកឃើញក្នុងវត្ដ គំនូរអង្គរបុរី ជាសិលាចារឹកក្នុងរជ្ជកាលព្រះ បាទជ័យវរ្ម័នទី១ ដែលបានរៀបរាប់នូវតង្វាយ ជាអ្នកចម្រៀង ឧបករណ៍ភ្លេង និងរបាំចំពោះ ទេវស្ថាននៅទីនោះ។ ប្រហែលជាព្រះបាទជ័យ វរ្ម័នទី១ ព្រះអង្គឯងទ្រង់បានឧទ្ទិសក្រុមសិល្បៈ ថ្វាយ ចំពោះអាទិទេពថែមទៀតផង។ ចំណុច នេះបង្ហាញថា បើព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី១ (៦៥៥-៦៨១)ជាព្រះរាជាឥសូរ និយមបានឧទ្ទិសក្រុម សិល្បៈស្រីដល់អាទិទេព ពិសេស គឺព្រះឥសូរ ក្នុងរជ្ជព្រះអង្គនោះ នោះទម្រង់សិល្បៈ របាំ ស្រីនេះ គង់មានកំណើតយ៉ាងយូរតាំងពីមុន ពេលនោះមិនខានមុននឹងក្លាយទៅជាតង្វាយដ៏ គាប់ព្រះទ័យរបស់ព្រះអាទិទេពនោះ។
ព្រឹត្ដិការណ៍ចងភ្ជាប់គ្នារវាងខ្សែសូរវង្ស ខាងចេនឡា និងខ្សែសោមវង្សខាងនគរភ្នំ ដែលយើងយល់ថា ជាព្រឹត្ដិការណ៏ដែលមាន ទាក់ទងទៅនឹងការកើតឡើងនូវទម្រង់សិល្បៈ របាំក្បាច់បុរាណ ឬរបាំព្រះរាជទ្រព្យខ្មែរនេះ ព្រោះយើងមានជំនឿថា ទម្រង់សិល្បៈនេះ ប្រហែលយោនយកកំណើតនៅលើទឹកដីកម្ពុជា ដោយចម្លងតាមរបាំនៃព្រហ្មញសាសនាឥណ្ឌា នៅក្នុងសម័យហ៊្វូណន ឬនគរភ្នំ សតវត្សទី១ ដល់សតវត្សទី៦ ឬយ៉ាងហោចណាស់ក៏ ប្រហែលជាកើតក្នុងសម័យចេនឡាសតវត្សទី៧ ឬ ទី៨នៃគ.ស ពោលគឺមុនសម័យអង្គរជាក់ ជាមិនខាន។
ទម្រង់នៃសិល្បៈរបាំបានចាប់ផ្ដើមរីក ចម្រើនថែមទៀតនៅក្នុងសម័យអង្គរក្នុងរជ្ជ កាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២ (៨០២-៨៥០) ជា ព្រះមហាក្សត្រដែលទ្រង់បានរំដោះកម្ពុជទេស គឺប្រទេសខ្មែរឱ្យរួចផុតពីចំណុះ រាជវង្សសៃ លេន្ទ្រៈ នៃកោះជ្វា ដោយបានប្រារឰពិធីទេវ រាជលើភ្នំមហេន្ទ្រ(ភ្នំគូលេន)។ ព្រះអង្គបាន សាងប្រាសាទភ្នំជាដំបូងបង្អស់នៅទីនោះគឺព្រះ អារាម រោងចិនសព្វថ្ងៃ ដោយព្រះអង្គមាន ជំនឿមុតមាំលើព្រះឥសូរ ។ ដល់ពេលព្រះអង្គ ទ្រង់សោយទិវង្គតទៅនៅហរិហរាល័យ (រលួស) ព្រះអង្គទ្រង់ទទួលព្រះមរណ នាមថា បរមសូរ។ រហូតដល់ព្រះមហាក្សត្រ ក្រោយៗ ព្រះអង្គជាច្រើនដែលមានជំនឿដូចគ្នា ឬខុស គ្នាក្ដីតែងតែសាងប្រាសាទជាច្រើនសាងទំនប់ ប្រឡាយ និងអាងទឹកធំសម្បើម កសាងសង្គម និងសាងវប្បធម៌ ពោលគឺកសាងអារ្យធម៌ខ្មែរ ឱ្យរីកសុសសាយល្បីរន្ធឺលើពិភពលោកនោះ ដែលនាំឱ្យទម្រង់សិល្បៈរបាំស្រី របាំក្បាច់បុរាណ ឬរបាំព្រះរាជទ្រព្យរបស់ជនជាតិខ្មែរនេះក៏ បានរីកចម្រីនលូតលាស់ណាស់ស្របគ្នា នឹង ដំណើររីករុងរឿងនៃអារ្យធម៌អង្គរទាំងមូល ដែរ។ ព្រោះថា តឹកតាងជារូបចម្លាក់ទាំងឡាយ នៅលើជញ្ជំងប្រាសាទខ្លះ ដូចជាប្រាសាទបន្ទាយ ស្រីដែលកសាងឡើងដោយព្រាហ្មណ៏ព្រះគ្រូ យជ្ញយវរាហៈក្នុងគ.ស ៩៦៧ ឬ ជញ្ជាំង ប្រាសាទ អង្គរវត្ដ ស្នាព្រះហស្ថ របស់ព្រះបាទ សុរិយាវរ្ម័នទី២ (១១១៣-១១៥២) ដែលគេ ជឿថា ព្រះអង្គទ្រង់សព្វព្រះរាជហឫទ័យគោរព សាសនាព្រាហ្មណ៍គណៈវិស្ណុ ហើយទ្រង់បាន លើកតម្កើងសាសនាព្រាហ្មណ៏នេះ ឱ្យមាន ឋានៈជាសាសនាសម្រាប់រដ្ឋ។ ក្នុងពេលដែល ព្រះអង្គទ្រង់សោយទិវង្គតទៅព្រះអង្គទ្រង់ ទទួលព្រះមរណនាមថា បរមវិស្ណុលោក នោះគេ ឃើញមានរូបចម្លាក់ ទេពអប្សរគឺស្រីរបាំនៃ ស្ថានសួគ៌ តាំងពីអគារប្រាង្គកំផែងទិសទាំងបួន ខាងក្រៅ រហូតដល់បណ្ណាល័យខាងក្នុងបរិវេណ កំផែងរហូតដល់តួប្រាសាទ ដែលមានរូបចម្លាក់ ទេពអប្សរនេះ តាំងពីផ្នែកខាងក្រោមរហូត ដល់ផែនកំពូលនៃប្រាសាទ ហើយមានចំនួន ច្រើនស្ទើររាប់មិនអស់ ដែលអាចបញ្ជាក់ថា សិល្បៈរបាំស្រី ជាប្រភេទសិល្បៈទេវៈ ឬរបាំនៃ ព្រះវិហារនេះ មានការរីកចម្រើនរុងរឿង អស្ចារ្យណាស់ក្នុងកាលវេលានោះ។
មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណោះទេ រហូតដល់ពេលដែល ព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយានបានឡើងជាសាសនា ធំនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ពិសេសរាជព្រះបាទ ជ័យវរ្ម័នទី៧ (១១៨១-១២១៨)ដែលជាព្រះ មហាក្សត្រដ៏មានមហិទ្ធិឫទ្ធិបំផុត ក្នុងរាជពង្សា វតារនៃប្រទេសកម្ពុជា ហើយក៏ជាព្រះមហា ក្សត្រ ដែលបានកសាងសាលាសំណាក់ មន្ទីរ ព្យាបាលរោគ និងប្រាសាទជាច្រើនមានប្រាសាទ បាយ័ន តាព្រហ្ម ព្រះខ័ន បន្ទាយក្ដី នាគព័ន្ធ តាសោម បន្ទាយឆ្មា(បាត់ដំបង) វត្ដនគរ (កំពង់ចាម)តាព្រហ្មបាទី(តាកែវ) ប្រាសាទ បានប៊ូ ប្រាសាទកុដិមហាឫសី(ខេត្ដបុរីរម្យ) ប្រាសាទគូកែវ (ខេត្ដឧត្ដរធានី)ប្រាសាទវត្ដ មហាធាតុ(ខេត្ដលព្វបុរី) ប្រាសាទតាមន្ដ (ខេត្ដសុរិន្ទ) ប្រាសាទពិមាយ (ខេត្ដនគររាជ សីមា) ប្រាសាទកំផែងតូច (ខេត្ដស៊ីសាកេត) ប្រាសាទកំផែងលែង(ខេត្ដពេជ្របុរី)។ល។ របាំក្បាច់បុរាណ ឬទម្រង់ក្បាច់ល្ខោនស្រីនេះ ទំនងជាកាន់តែរុងរឿង និងរីនចម្រើនថែម ទៀតផង ថ្វីដ្បិតតែមានការដោះដូរជំនឿ សាសនានៅក្នុងព្រះនគរមែន ប៉ុន្ដែរបាំក្បាច់ បុរាណ ដែលជាកេរដំណែលរបស់បុព្វបុរសដូន តាខ្មែរត្រូវបានគេថែរក្សាទុកយ៉ាងល្អប្រពៃ ហើយប្រហែលជាបានបង្វែរ ឬបន្ថែមតួនាទីឱ្យ ទម្រង់សិល្បៈនេះពីអ្នកបម្រើគាប់ព្រះទ័យ ទេវទាសី របស់អាទិទេពខាងព្រហ្មញសាសនា ទេវរាជ មកជាអ្នកបម្រើខាងវិហារ ព្រះពុទ្ធ សាសនា ពុទ្ធរាជ ថែមទៀតផង? ជាក់ស្ដែង ដូចមានសិលាចារឹកនៅប្រាសាទតាព្រហ្ម ឬរាជ វិហារដែលព្រះអង្គចាត់ចែងកសាងឡើងនៅ ឆ្នាំ១១៨៣ ដើម្បីឧទ្ទិសចំពោះព្រះមាតា និង ព្រះរាជគ្រូឈ្មោះជ័យលាថ នោះបានបញ្ជាក់ថា ក្នុងប្រាសាទនោះមានស្រីរបាំចំនួន៦១៥នាក់។ ចំណែកខាងប្រាសាទព្រះខ័ន ឬជ័យស្រីកសាង ឡើងក្នុងឆ្នាំ១១៩១ ដើម្បីឧទ្ទិសចំពោះព្រះបិតា ព្រះអង្គវិញមានអ្នករបាំរហូតដល់១.០០០នាក់ ឯណោះសម្រាប់រៀប ចំរាំថ្វាយក្នុងពិធីសក្ការ បូជាផ្សេងៗនៅក្នុងប្រាសាទនេះ។
បើតាមឯកសារមហាបុរសខ្មែរ យើងអាច ដឹងបានថា ទម្រង់សិល្បៈរបាំស្រី ឬល្ខោនព្រះ រាជទ្រព្យនេះត្រូវបានរីកចម្រើនយ៉ាងខ្លាំងក្នុង រជ្ជកាលព្រះបាទអង្គច័ន្ទរាជា ឬព្រះអង្គច័ន្ទទី១ (គ.ស ១៥១៦-១៥៦៦)ក្នុងសម័យ រាជវាំង បន្ទាយលង្វែក។ ឯកសារបានរៀបរាប់ថា ព្រះ អង្គទ្រង់យកព្រះទ័យទុកដាក់សម្អិតសម្អាង សិល្បៈមហោស្រព របាំ តន្ដ្រី ទម្រង់ល្ខោន ប្រុសល្ខោនស្រី ដើម្បីទុកជាតុរង្វាន់ សម្ដែង ក្នុងពិធីការ ជូនជាកិត្ដិយសចំពោះមន្ដ្រីជាន់ ខ្ពស់ទាំងឡាយដែលបានទទួលជោគជ័យធំធេង ក្នុងការបម្រើជាតិមាតុភូមិរបស់ខ្លួន។ រហូតដល់ រជ្ជកាល ព្រះបាទអង្គឌួង(១៨៤០-១៨៥៩) ដែលព្រះអង្គបានខិតខំប្រមែប្រមូល និងរៀប ចំឡើងវិញនូវវប្បធម៌សិល្បៈ ដែលជាកេមរតក ដូនតាខ្លួន និងជាអត្ដសញាណជាតិខ្មែរ ដែល សៀមបានឆក់ប្លន់ពីខ្មែរ ក្នុងពេលដែលសៀម បានវាយបំបែកក្រុងអង្គរ និងចុងក្រោយ បន្ទាយលង្វែក។ ពិសេស កសាងវប្បធម៌សិល្បៈ ជាតិបន្ដពីដូនតាខ្មែរ មិនថា តែសិល្បៈរបាំ ឬ ល្ខោនព្រះរាជទ្រព្យដែលជាប្រភេទនៃសិល្បៈ សក្ការៈសិល្បៈនៃប្រាសាទទេវស្ថានដែលមាន ប្រភពចេញពីអ្នកប្រាជ្ញបណ្ឌិតបានរីកចម្រើន ខ្លាំងក្លាថែមទៀតក្នុងរជ្ជកាលសម្ដេចព្រះ នរោត្ដម សីហនុ (១៩៤១-១៩៧០)។ រហូត មកដល់សម័យព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាទី២នេះ រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ដឹកនាំដោយសម្ដេចអគ្គ មហាសេនាបតីតេជោ ហ៊ុន សែន បានយកចិត្ដ ទុកដល់កិច្ចអភិរក្ស និងអភិវឌ្ឍប្រកបដោយចីរ ភាពនូវសម្បត្ដិបេតិកភណ្ឌជាតិ ពិសេស បេតិក ភណ្ឌជាតិដូចជាប្រាសាទអង្គរវត្ដ និងប្រាសាទ ព្រះវិហារខ្មែរត្រូវបានដាក់ក្នុងបញ្ជីបេតិកភណ្ឌ ពិភពលោកនៃអង្គការយូណេស្កូ ហើយថ្មីៗនេះ របាំព្រះរាជទ្រព្យខ្មែរត្រូវដាក់ជាសម្បត្ដិបេតិក ភណ្ឌនៃមនុស្សជាតិដែលជាស្នាដៃដែលត្រូវបាន កសាងឡើងដោយដូនតាខ្មែរសុទ្ធសាធ។
ចំពោះល្ខោនខោល បើតាមសង្ឃដីការបស់ សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត ដែលបានកត់ ទុកក្នុង វចនានុក្រមខ្មែរបោះពុម្ពផ្សាយដោយ ពុទ្ធសាសនបណ្ឌិតឆ្នាំ១៩៦៧ ត្រង់ទំព័រ១០២ថា ខោល គឺជាពួកល្ខោនប្រុស រឿងរាមកេរ្ដិ៍ រីឯ លោក ហ្សក សឺដេសវិញ ល្ខោនខោល គឺជា ល្ខោននៃរបាំស្វា។ ចំណែអ្នកឧញ៉ាទេពពិទូរ ក្រសេគន្ថបណ្ឌិតវិញ នៅក្នុងទស្សនាវដ្ដីកម្ពុជ សុរិយាលេខ៣ ខែមីនា ឆ្នាំ១៩៤៨ លោកបាន ពោលថា ចំណែកល្ខោនខោលនោះ គេកំណត់ លេងចំពោះតែរឿងដែលទាក់ទាមដោយរឿង ព្រះជាម្ចាស់គឺព្រះឥសូរ ព្រះនារាយណ៍ ដែល ជាព្រះក្នុងសេយ្យសាស្ដ្រគឺលេងរឿងអវតារ បែងភាគរបស់ព្រះជាម្ចាស់ដូចជារឿងរាមកេរ្ដិ៍ រាមាយណ សឹងជាប្រវត្ដិរបស់ព្រះជាម្ចាស់នោះ ដើម្បីប្រកាសកិត្ដិគុណសេចក្ដីខ្លាំងពូកែ និង ក្លាហានរបស់ព្រះជាម្ចាស់ និងអ្នកដែលព្រះ ជាម្ចាស់បានបែងភាគឱ្យមកកើតដូចយ៉ាងព្រះ រាមតាមក្បួនថា លេងរឿង ដូច្នេះជាហេតុកើត មង្គលសួស្ដីដល់អ្នកលេង និងជាទីប្រោសប្រាណ របស់ព្រះជាម្ចាស់ទើបគេនិយមលេងមកដល់ សព្វថ្ងៃនេះ។
បើយើងពិនិត្យមើលតឹកតាងរូបចម្លាក់លើ ជញ្ជាំងប្រាសាទអង្គរ និងរូបភាពនៃល្ខោនខោល ដែលសេសសល់ដល់យើងសព្វថ្ងៃដូចជារូបមេ ទ័ពស្វា និងពលស្វា មេទ័ពយក្ស ឬចលនាច្បាំង គ្នារវាងទ័ពស្វា និងទ័ពយក្ស យើងសង្កេតឃើញ ថា មានលក្ខណៈដូចគ្នាតែទាំងអស់ដែលជា ហេតុនាំឱ្យយើងសន្និដ្ឋានបានដឹងអំពីកាល បរិច្ឆេទ កំណើតនៃទម្រង់ល្ខោនខោល ឬ ល្ខោន ប្រុសៗនេះ។ ចំណុចពិសេសមួយទៀតនោះ គឺ ត្រូវបានគេរកឃើញតាមរយៈសិលាចារឹក K -៩៩ នាសតវត្សទី១០។ រ្មាំ ឬ រមាំ ភាណី ដែលអ្នករាំភាណីសុទ្ធតែជាសិល្បករប្រុសៗ និង ត្មោងភាណី គឺតន្ដ្រីករប្រគំ គ្រឿងដំសម្រាប់ ល្ខោនភាណីក៏សុទ្ធតែប្រុសៗដែរ។ ពាក្យភាណី នេះ ជាភាសាសំស្ក្រឹត និងបាលីមកពីពាក្យថា ភាណៈ។ បើតាមវចនានុក្រមខ្មែរត្រង់ទំព័រ ៨១៨នោះ បានអធិប្បាយថា ភាណៈ ន(បា) ដំណើរពោលការនិយាយប្រាប់ការសូត្រ។
ចំពោះល្ខោនភាណី ឬល្ខោនខោលនេះនៅ ក្នុងសៀវភៅ Music and Dance in Ancient Cambodian as evidenced by old Khmer Epigraphy លោកស្រីពៅ សាវរស់ បានធ្វើការ សិក្សា និងពន្យល់យ៉ាងក្បោះក្បាយថា ពាក្យ ភាណី ដែលមានន័យដើមជាភាសាសំស្ក្រឹតថា ការសម្ដែងនាដកម្ម លាយនឹងការពោល។ នៅ ក្នុងសិលាចារឹកលេខគ-២៧០ គេឃើញមាន ពាក្យ ខឹម ធ្មួន អ្នកលេងភ្លេង។ ដូច្នេះវាត្រូវ បានបង្ហាញដោយបុព្វបុរសរបស់យើងយ៉ាង ពិតថា វាគឺជាប្រភេទនៃឧបករណ៍តន្ដ្រីមួយ ប្រភេទដែលស្ថិតនៅឆ្ងាយពីការចាប់អារម្មណ៍។
ដូច្នេះល្ខោនភាណី ឬល្ខោនខោលដែលប្រជា រាស្ដ្រខ្មែរទូទៅសព្វថ្ងៃនិយម ឬល្ខោនរាមកេរ្ដិ៍ ឬល្ខោន យក្សរាំ ត្រូវបានបុព្វបុរសដូនតាយើង កត់ត្រាទុកក្នុងសិលាចារឹកលេខK -៩៩ នាតវត្ស ទី១០ និង ក្នុងសិលាចារឹក លេខK -២៧០ នោះ យើងមានជំនឿយ៉ាងមុតមាំថា ទម្រង់ល្ខោន ភាណី ឬល្ខោនខោលនេះប្រាកដបានយោនយក កំណើតនៅលើទឹកដីនៃមាតុភូមិកម្ពុជានេះ តាំងពីយូរអង្វែងមុនសតវត្សទី១០មិនខាន។
តឹកតាងខាងលើនេះបានបង្ហាញយ៉ាងច្បាស់ ថា ខ្មែរគឺជាម្ចាស់នៃវប្បធម៌ និងអារ្យធម៌ ហើយវប្បធម៌ និងអារ្យធម៌ខ្មែរបានរីកចម្រើន និងរុងរឿងឡើងថែមទៀតក្នុងសម័យអង្គរ ដែលបុព្វបុរសដូនតាខ្មែរជាអ្នកកសាងប្រាសាទ មិនមែនជនជាតិសៀមឡើយ។
ជនជាតិសៀម (ថៃបច្ចុប្បន្ន)ជាកុលសម្ព័ន្ធ មួយនៅប្រទេសចិនភាគខាងត្បូងបានច្រាល ចុះមកក្រោមកាន់តែច្រើនឡើងៗ ហើយទី បំផុតបានវាយខ្មែរជាម្ចាស់ស្រុកនៅសុខោទ័យ រួចប្រកាសជារដ្ឋសៀមដំបូងនៅអំឡុង ឆ្នាំ ១២២០។ បន្ទាប់មកសៀមបន្ដរុករានទន្ទ្រាន យកទឹកដីខ្មែររហូតដល់តំបន់អយុធ្យា ចុង ក្រោយបានវាយបំបែកអង្គរក្នុងអំឡុងឆ្នាំ ១៣៥៣ ហើយពេលនោះសៀមបានឆក់ប្លន់និង រឹបអូសយកសម្បត្ដិដ៏មានតម្លៃ ឯកសារសព្វ បែបយ៉ាងទាំងធនធានមនុស្សថែមទៀតផង។ ជាក់ស្ដែងរបាំបុរាណដែលយើងឃើញមាន នៅប្រទេសសៀមសព្វថ្ងៃមានលំនាំប្រហាក់ ប្រហែលគ្នានឹងរបាំខ្មែរ ដែលមានប្រភពជា សិល្បៈទេវៈនៅគ្រប់ប្រាសាទទេវស្ថាន របស់ ខ្មែរ ពិសេសនៅក្នុងប្រាសាទទាំងឡាយលើ ទឹកដែលសៀមវាយដណ្ដើមយកទៅកាន់កាប់ នោះ។ មានឯកសារជាច្រើនរៀបរាប់ប្រាប់ យើងពីការដឹកជញ្ជូនប្លន់យកសម្បត្ដិធម្មជាតិ និងសម្បត្ដិវប្បធម៌របស់ខ្មែរដ៏ច្រើនសន្ធឹក និងកៀរគ្រូខ្មែរវាល់សែនរាប់ទាំងអ្នកប្រាជ្ញខ្មែរ លើគ្រប់វិស័យ គ្រូរបាំ និងសិល្បការិនី(ទេវ ទាសី) គ្រូតន្ដ្រី និង សិល្បករដ៏ចំណានៗ លើ គ្រប់វិស័យដែលសៀមបង្ខំចាប់យកទៅ។
ដូច្នេះវាជាការឥតអៀខ្មាសដែលអ្នកជំនាញ និងបុរាណវិទ្យាថៃខ្លះអះអាងថា របាំព្រះរាជ ទ្រព្យ និងល្ខោនខោល របស់កម្ពុជាបានទទួល ឥទ្ធិពលពីខូន នៃព្រះរាជដំណាក់សៀមតាំង ពីសម័យរតនៈកោស៊ិន្ទ្រ ដោយមិនមែនជា បេតិកភណ្ឌខ្មែរសុទ្ធនោះទេ។ ពិសេស ពាក់ ព័ន្ធនឹងគ្រឿងតុបតែងកាយ ដែលក្សត្រកម្ពុជា មួយអង្គនាំចេញពីទីក្រុងបាងកក។ ការលើក ឡើងរបស់អ្នកជំនាញនិងអ្នកបុរាណវិទ្យាថៃខ្លះ បាននិងកំពុងបំភ្លៃការពិតក្នុងប្រវត្ដិសាស្ដ្រ ដែលភ្លេចខ្លួនឯងថាជាជនជាតិសៀមមានដើម កំណើតជា កុលសម្ព័ន្ធមួយនៅប្រទេសចិនភាគ ខាងត្បូងបានវាយខ្មែរជាម្ចាស់ទឹកដី អ្នកកសាង ប្រាសាទ វប្បធម៌នៅសុខោទ័យ រួចប្រកាសជា រដ្ឋសៀមដំបូងនៅអំឡុងឆ្នាំ១២២០ប៉ុណ្ណោះ។ វាជាការប្រសើរដែលសៀមគួរគប្បីកំណត់អត្ដ សញាណនៃវប្បធម៌របស់ខ្លួនឱ្យបានច្បាស់ ជាជាងបើកយុទ្ធនាការសង្គ្រាមវប្បធម៌ប្រឆាំង នឹងកម្ពុជា បន្ថែមលើបញ្ហាព្រំដែន ដែលកម្ពុជា ជាម្ចាស់បេតិកភណ្ឌវប្បធម៌ពិតប្រាកដ ដូចដែល មានតឹកតាងខ្លះៗ បង្ហាញខាងលើនេះ។ ដូច្នេះ ការសិក្សា និងការវាយតម្លៃរបស់អង្គការ យូណេស្កូពិតជាត្រឹមត្រូវថា កម្ពុជាជាម្ចាស់នៃ បេតិកភណ្ឌសំដីនិងអរូបីយដែលនេះជាស្នាដៃ ឯកដែលដូនតាខ្មែរជាអ្នកកសាង និងបន្សល់ ទុកជារៀងរហូតមក ដូចមានតឹកតាងបង្ហាញ លើសិលាចារឹក និងរូបចម្លាក់លើជញ្ជាំងប្រាសាទ ដែលបានរៀបរាប់ខាងលើនេះ៕ (ដោយ ឡុង សាគុណ)
ចែករំលែកព័តមាននេះ