សង្គមសាស្ត្រនៃបញ្ហាពុករលួយ
លោកប៉ាន សុធី សាស្ត្រាចារ្យផ្នែកចិត្តវិទ្យា យល់ថា « សង្គមដែលអាចចម្រើនលូតលាស់ ហើយរឹងបឹុង អាស្រ័យលើការគ្រប់គ្រងប្រកបដោយច្បាប់ក្បួន វិន័យ ដែលសមាជិកម្នាក់ៗក្នុងសង្គមស្រុះស្រួលគ្នាប្រព្រឹត្តតាម ។
លោកប៉ាន សុធី សាស្ត្រាចារ្យផ្នែកចិត្តវិទ្យា យល់ថា « សង្គមដែលអាចចម្រើនលូតលាស់ ហើយរឹងបឹុង អាស្រ័យលើការគ្រប់គ្រងប្រកបដោយច្បាប់ក្បួន វិន័យ ដែលសមាជិកម្នាក់ៗក្នុងសង្គមស្រុះស្រួលគ្នាប្រព្រឹត្តតាម ។
បើអំពើពុករលួយកើតឡើងជាមួយការគ្រប់គ្រង ដូច្នេះអំពើពុករលួយជានិមិត្តហេតុ ឬជាសញ្ញានៃការគ្រប់គ្រងមិនស្រួល ច្របូកច្របល់។ បើនិយាយឱ្យខ្លីទៅអំពើពុករលួយជាជំងឺសង្គមមួយដែលចាត់ជាជំងឺឧក្រិដ្ឋ ។ ជំងឺនេះក្លាយជាជំងឺមហារីកស៊ីសាច់ ឈាមសង្គមឱ្យស្គាំងស្គមរីងរៃ (សេដ្ឋកិច្ចដុនដាប សីលធម៌អន់ខ្សោយ) ហើយទីបំផុតសង្គមត្រូវតែរលំដួល វិនាសបាត់បង់ » ។
ដោយហេតុនេះហើយ នាឆ្នាំ១៩៧២ លោកសាស្ត្រាចារ្យបា៉ន សុធី សាកល្បងចងក្រងសៀវភៅមួយស្តីពី « សង្គមសាស្ត្រនៃបញ្ហាពុករលួយ » ។
សភាពអ្វីទៅដែលហៅថាអំពើពុករលួយ?
បើយើងបើកវចនានុក្រមភាសាណាក៏ដោយ ហើយមើលរកន័យនៃពាក្យ «ពុករលួយ» យើងនឹងឃើញថា ស្ទើរគ្រប់ភាសាបានឱ្យន័យប្រហាក់ប្រហែលគ្នាទៅលើពាក្យ «ពុករលួយ» មួយនេះ ។ គេច្រើនសំដៅទៅរកអំពើគៃបន្លំ ឬបង្វែរដោយចេតនានូវសម្បត្តិសាធារណៈ ឬថវិកាជាតិឱ្យចូលមកជាសម្បត្តិផ្ទាល់ខ្លួន ។ អ្នកទទួលសំណូក សំណូក និងអ្នកឱ្យសំណូកចាត់ជារបស់ឬជនពុករលួយ ។
លោកវើរតេម (Wertheim) ក្រោយពីបានសិក្សាលើទិដ្ឋភាពនៃអំពើពុករលួយនៅប្រទេសអាស៊ីភាគអាគ្នេយ៍ បានឱ្យន័យទៅអំពើ «ពុករលួយ» ដូចតទៅ ៖
«ជនពុករលួយ គឺជាជនដែលទទួលសំណូក ដើម្បីសម្រួលការ និងឱ្យបានសម្រេចបំណងរបស់អ្នកសូក ។ អ្នកទទួលសំណូក ការសូក និងសំណូកទាំងអស់ អាចចាត់ជារឿងពុករលួយ។ ការគៃបន្លំថវិកា ការកំហែងយកលុយសាធារណៈដោយកម្លាំង ដោយល្បិច ឬដោយអង្វរក៏ចាត់ជាអំពើពុករលួយដែរ ។ ជនដែលបង្វែរ ឬលួចប្រាក់ ឬសម្បត្តិសាធារណៈដើម្បីយកមកប្រើជាប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួនជាជនពុករលួយ» ។
នៅប្រទេសឥណ្ឌាពីឆ្នាំ១៩៦៤ ដោយអំពើពុករលួយកាន់តែរីក ខ្លាំងឡើងៗ ក្រសួងមហាផ្ទៃបានបង្កើតគណៈកម្មការមួយដើម្បីពិនិត្យរិះរកមធ្យោបាយបង្ការអំពើពុករលួយ ។ ក្រោយពីបានសិក្សា និងប្រជុំជាច្រើនលើក ច្រើនគ្រាមក គណៈកម្មការបានចងក្រង និងផ្សាយជូនសាធារណជននូវសេចក្តីរាយការណ៍មួយឈ្មោះថា «រ៉ាប់ព័រ សាន់តាណាម» (Rapport Santhanam) ។ លោកសាន់តាណាមជាប្រធានគណៈកម្មការ ។
«រា៉ប់ព័រ សាន់តាណាម» បានឱ្យន័យ «អំពើពុករលួយ» ដូចតទៅ ៖ «ការប្រើអំណាច ខុសច្បាប់ដែលមានជាធរមាន ការប្រើអានុភាព នៃអ្នករដ្ឋការដើម្បីរកប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួននៅក្នុងតំណែងដែលកំពុងបំពេញករណីយកិច្ចដែលជាប្រយោជន៍សាធារណៈ ។ ការសូក ឬទទួលសំណូកចាត់ទុកជាអំពើពុករលួយ» ។
គេបានបន្តទៅទៀតថា អំពើពុករលួយបានរីករាលដាលស្ទើរគ្រប់ក្រសួង គ្រប់កន្លែងនៅឆ្នាំ១៩៣៩-១៩៤៥ គឺនៅពេលសង្គ្រាមលោកលើកទី២ ។ រឿងពុករលួយកើតច្រើនជាងគេក្នុងក្រសួងការពារជាតិ ក្នុងការទិញសស្ត្រាវុធ។ ការលួចបំបាត់នេះ បានប្រព្រឹត្តទៅទាំងភ្នែកស្រស់ៗ ដោយមានអ្នករដ្ឋការ ឬក្រសួងខាងលើដឹងឮទាំងអស់ ។ ក្រសួងខាងលើត្រូវធ្វើជាមិនដឹង មិនឮចំពោះរឿងនេះ ដោយសំអាងថា វេលានោះជាពេលមានសង្គ្រាម !
គេលួចលុយជាតិសូកបា៉ន់ បំបាត់លុយថវិកា គំរាមកំហែងនៅមន្ទីរទារពន្ធប៉ូលិស សាធារណការ រទេះភ្លើង អាហរ័ណ នីហរ័ណ កន្លែងប្រឡងឡាន សាលាកាត់សេចក្តី រហូតដល់សាលារៀន មហាវិទ្យាល័យ ក្នុងពេលជ្រើសសិស្ស ម្តងៗ ។ល។ ពេលមានសំណង់ ម្តងៗ សហគ្រិនត្រូវចំណាយលុយដើម្បីសូកអ្នករដ្ឋការគ្រប់ក្រសួង ប្រហែលពី៧ទៅ១១ភាគរយនៃតម្លៃសំណង់ ។
សេចក្តីរាយការណ៍បានបញ្ជាក់ទៀតថា មន្ត្រីធំៗភាគច្រើនបានប្រមូលសម្បត្តិសាធារណៈ ឬបានទទួលសំណូកជាង១៦ឆ្នាំមក ហើយៗក្នុងពេលដែលលោកអស់នេះកំពុងកាន់តំណែងនីមួយៗ គេបានប្រើអានុភាពរបស់គេ ដើម្បីបន្ទុកបណ្តាក់កូន ក្មួយ មិត្តភក្តិ នៅកន្លែងធ្វើការ ល្អៗរហូតមក ។
អ្នកជំនួញមានការទាក់ទងជាប់ស្អិតជាមួយមន្ត្រីពុករលួយ ។ គឺអ្នកជំនួញអស់នេះហើយ ដែលបានបង្វិល បំពុលអ្នករដ្ឋការដោយវិធីផ្សេងៗដើម្បីបំផ្លាញសម្បត្តិសាធារណៈ។
សេចក្តីរាយការណ៍ដដែលបានបន្តទៀតថា៖ «នឹងបន្ទោសតែអ្នកជំនួញទាំងស្រុងក៏មិនបាន ព្រោះអំពើពុករលួយអាចកើតបានលុះត្រាតែមានមនុស្សពីរប្រភេទ ។ ទាល់តែអ្នករដ្ឋការនោះគ្មានសតិសម្បជញ្ញៈ ឬមនសិការក្នុងវិជ្ជាជីវៈទើបអ្នកជំនួញនោះអាចសូកចិត្តអ្នករដ្ឋការនោះបាន» ។
សេចក្តីរាយការណ៍ដដែលនេះ បានសន្និដ្ឋានថា ៖
«អំពើពុករលួយច្រើនកើតឡើងក្នុងពេលមានសង្គ្រាម ។ អ្នកជំនួញ និងអ្នករដ្ឋការ ជាពិសេសមេទាហាន ធំៗ បានរួមគ្នាប្រព្រឹត្តអំពើនេះ» ។
នៅប្រទេសបា៉គីស្ថានពីរបីឆ្នាំមុនពេល«រដ្ឋប្រហារយោធា» នៅឆ្នាំ១៩៥៨ លោកទីប៊រមេន (Tibor Mende) បានសរសេរទុកថា ៈ
«គ្មានអ្វីធំជាងអំពើពុករលួយនេះទេ ដែលធ្វើឱ្យប្រជារាស្ត្រ ឬជនសាមញ្ញខូចទឹកចិត្ត និងអស់សេចក្តីទុកចិត្តលើអ្នកគ្រប់គ្រង» ។
«ប្រាក់ដែលខំរក និងសន្សំបានត្រូវអស់ទៅវិញ ព្រោះយកទៅសូកអ្នកធំ» ។
លោកទីប៊រ បានសង្កេតឃើញទៀតថា រឿងពុករលួយកើតឡើង កាលណាមានជំនួយបរទេស ដូចជានៅប្រទេសលាវ យួនខាងត្បូង ហ្វ៊ីលីពីន ថៃ ។ល។ ដូចជារឿងម្សៅមី ដែលអង្គការយូនីសេហ្វ (UNICEF) គេយកមកផ្តល់ឱ្យ ស្រាប់តែឃើញមានលក់នៅតាមតូបផ្សារទៅវិញ ។
ក្រុមហ៊ុនជំនួញបារាំង អាមេរិកកាំង ឬអាល្លឺម៉ង់ខាងលិចមិនសូវមានរឿងពុករលួយ ឬការសូកប៉ាន់ច្រើនដូចជាបរិស័ទជប៉ុនទេ ។ នេះជាការសង្កេតរបស់អ្នកឯកទេសជាច្រើននៅអាស៊ី ។
ហេតុអ្វីបានជាពុំសូវមានការស្រាវជ្រាវអំពីបញ្ហា «អំពើពុករលួយ» នៅទ្វីបអាស៊ីយើងនេះ ?
ដោយពិតទៅ រឿងពុករលួយបានចោទឡើងជាបញ្ហាសង្គមនៅស្ទើរគ្រប់ប្រទេសនៃទ្វីបអាស៊ី (អំឡុងឆ្នាំ១៩១១ អំពើពុករលួយបានរីកសុសសាយពេញប្រទេសចិន ។ នេះជាបុព្វហេតុសំខាន់មួយនៃជ័យជម្នះ ក្នុងការឃោសនារបស់គណបក្សកុម្មុយនីស្តលើប្រជារាស្ត្រខ្សត់ខ្សោយ ។ រហូតដល់សព្វថ្ងៃនេះ គណបក្សកុម្មុយនីស្តចិនអះអាងថា បានបំបាត់អស់រលីងនូវអំពើពុករលួយ ដែលជាជំងឺនៃលទ្ធិមូលធននិយម) ។
អ្នកសរសេរចង់បញ្ជាក់ថា អំពើពុករលួយមិនមែនគ្មានក្នុងទ្វីបអឺរ៉ុប អាហ្វ្រិក ឬអាមេរិកឡាទីននោះទេ ។ អ្នកប្រាជ្ញខាងសង្គមសាស្ត្របានបញ្ជាក់ថា អំពើពុករលួយមានកើតឡើងនៅសហរដ្ឋសអាមេរិក អង់គ្លេស ហូឡង់ និងស្កង់ឌីណាវី ។
នៅអាស៊ីយើងជនស្បែកស ឬអ្នកត្រួតត្រាមានការទាក់ទងក្នុងផ្នែកគ្រប់គ្រង ឬផ្លូវជំនួញជាមួយអ្នកម្ចាស់ស្រុក ។ ម្ល៉ោះហើយបានជាគេមិនយកចិត្តទុកដាក់ក្នុងការសិក្សា ឬស្រាវជ្រាវអំពីរឿងពុករលួយ ព្រោះវាអាចបញ្ចេញអាថ៌កំបាំងរបស់គេ ។ ចំណែកអ្នកប្រាជ្ញនៅអាស៊ីភាគច្រើន ហាក់ដូចជាទុករឿងពុករលួយជារឿងធម្មតាដែលតែងតែកើតឡើងនៅគ្រប់សង្គម គ្រប់ប្រទេស គ្រប់សម័យ ។ ម្យា៉ងទៀត ជនជាតិអាស៊ីមិនសូវចូលចិត្ត ឬនិយមស្រាវជ្រាវអំពីបញ្ហាអ្វីមួយតាមវិធីវិទ្យាសាស្ត្រទេ ។
តែកត្តាសំខាន់ជាងគេ ដែលបណ្តាលឱ្យពុំសូវមានការស្រាវជ្រាវរឿងពុករលួយនៅទ្វីបអាស៊ីគឺ ៖
ក-គ្មានព័ត៌មានច្បាស់ពិតប្រាកដដើម្បីស្រាវជ្រាវ និងពិសោធន៍តាមវិធីវិទ្យាសាស្ត្រ ។
ខ-អ្នកប្រាជ្ញខាងសង្គមវិទ្យា ទើបនឹងចាប់ផ្តើមយកវិធីវិទ្យាសាស្ត្រមកប្រើជាឧបករណ៍ក្នុងការពិសោធ និងការស្រាវជ្រាវ ។
គ-ឧបករណ៍ខាងការស្រាវជ្រាវផ្នែកសង្គមវិទ្យានៅមានអាយុខ្ចីនៅឡើយ ។ ម្ល៉ោះហើយបានជាគេឮគេនិយាយអំពីរឿងពុករលួយច្រើនជាងគេ ឃើញការសិក្សា ឬសរសេរអំពីរឿងពុករលួយក្នុងសៀវភៅ ។
អ្នកសិក្សា ឬស្រាវជ្រាវអំពីបញ្ហាពុករលួយច្រើនតែប្រទះនូវការលំបាកក្នុងវិស័យវិធីសាស្ត្រ។ ដើម្បីឱ្យបានលទ្ធផលជាក់លាក់ដែលអាចទៅជាទ្រឹស្តី ឬគោលគំនិតច្បាស់លាស់ អ្នកប្រាជ្ញខាងមនុស្សសាស្ត្រត្រូវផ្អែកទៅលើវិធីវិទ្យាសាស្ត្រ ដូចជាធ្វើការវិភាគដោយផ្អែកលើស្ថិតិ វិភាគវែកញែករកកត្តា ផ្សេងៗ ឬសិក្សារកការទាក់ទង ។
វិធីសាស្ត្រទាំងអស់នេះអាចយកមកប្រើប្រាស់បាន លុះត្រាតែអ្នកស្រាវជ្រាវអាចប្រមូល «បម្រាប់» អំពីបញ្ហាដែលចង់សិក្សានោះបានគ្រប់គ្រាន់ ។ ក្រៅពីឧបសគ្គខាងលើនេះ «បម្រាប់» ដែលដកស្រង់ពីផ្នែកមនុស្សសាស្ត្រច្រើនតែមានលក្ខណៈមិនបរិបូណ៌ ដែលមិនអាចនឹងយកមកប្រើក្នុងការស្រាវជ្រាវបាន ។
លោកណៃ (J.S.Nye) បានស្នើឱ្យយកបញ្ហាពុករលួយមកសិក្សាតាមវិធីតម្លៃ-វិភាគ ពោលគឺស្រាវជ្រាវរកហេតុ និងលទ្ធផលគិតជាលេខ ដែលអំពើពុករលួយអាចបណ្តាលឱ្យខូចដល់មនុស្ស និងសង្គម ។
គំនិតនេះប្រសើរណាស់ តែតាមការណ៍ពិតវិធីនេះមិនអាចយកទៅអនុវត្តកើត ព្រោះដូចបានពោលមកហើយ អ្នកសិក្សាមានការលំបាកក្នុងការរក «បម្រាប់» ដែលមានលក្ខណៈត្រឹមត្រូវ ។
ដូច្នេះការសិក្សានៃអំពើពុករលួយ ជាការពិបាក តែទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ អ្នកសិក្សាត្រូវខិតខំរក «បម្រាប់» ឱ្យបានច្រើន និងបន្តការវែកញែកតទៅទៀត ។ ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហានេះអ្នកសិក្សាត្រូវស្រាវជ្រាវខាងផ្នែកគ្រប់គ្រងសេដ្ឋកិច្ច នយោបាយ វប្បធម៌ ទស្សនៈ និងការវិវឌ្ឍសង្គមឱ្យបានច្បាស់ ព្រោះកត្តាទាំងអស់វាប្រទាក់ប្រទងគ្នាដូចសំណាញ់ ។
សូមបញ្ជាក់ចំណុចមួយទៀតថា អ្នកសរសេរគ្មានឯកសារអំពីរឿងពុករលួយដែលកើតមានក្នុងប្រទេសកុម្មុយនីស្តទេ ម្ល៉ោះហើយអ្នកសរសេរមិនអាចសន្និដ្ឋានបាន យ៉ាងណាៗឡើយ ។ តែបើតាមការពិចារណាលើឯកសារទាំងប៉ុន្មាន ដែលផ្សាយចេញពីប្រទេសកុម្មុយនីស្ត អាចឃើញយ៉ាងច្បាស់ថា ប្រទេសកុម្មុយនីស្តប្រឆាំងយ៉ាងម៉ឺងម៉ាត់នឹងអំពើពុករលួយ គឺចាត់វិធានការគ្រប់បែបយ៉ាងដើម្បីកុំឱ្យអំពើនេះកើតឡើងបាន ។
គេនិយមនិយាយរឿងពុករលួយដោយមិនចំមុខ
ស្ទើរនៅគ្រប់ប្រទេស ក្នុងកាសែត ទស្សនាវដ្តី ឬក្នុងការជជែកគ្នាលេង គេច្រើនតំណាលពីរឿង ឬពីសកម្មភាពដែលគេបានចាត់ទុកថា ជា «អំពើពុករលួយ» នៃអ្នកនយោបាយ នៃអ្នកគ្រប់គ្រង នៃលោកនេះ លោកនោះ នៃថៅកែនេះ ថៅកែនោះ ។
ក្នុងកាសែត គេឧស្សាហ៍ឃើញសេចក្តីរាយការណ៍លីស គិញ ឬសាលាកាត់ក្តីនៃរឿងពុករលួយរបស់អ្នករដ្ឋការ «តូចៗ» ដែលគេចាប់ធ្វើទោស ឬឃុំឃាំង ឬបង្ខំឱ្យលាចេញពីតំណែងធ្វើការ ។
អ្នកនិពន្ធច្រើនរៀបរាប់អំពីមហន្តរាយដល់សង្គមដែលបណ្តាលមកពីអំពើពុករលួយ ហើយបញ្ចប់អត្ថបទដោយការស្នើយោបល់បង្កើតគណៈកម្មការវិន័យ ឬគណៈកម្មការបោសសម្អាត ។
សរុបសេចក្តីទៅ គេច្រើននិយាយពីរឿងពុករលួយនៃអ្នករដ្ឋការ «តូចៗ» ។ ឯឫសដើមនៃអំពើនេះ គេមិនដែលយកមកសិក្សា ដើម្បីវែកញែករកលក្ខណៈ ឬបុព្វហេតុដែលបណ្តាលឱ្យកើតអំពើនេះឡើយ ។
ការនិយាយ ឬសរសេរច្រើនអំពីរឿងពុករលួយមិនមែនជាសញ្ញាថា រឿងពុករលួយមានច្រើនឡើយ
បើគេសង្កេតឱ្យបានល្អិតល្អន់ គេនឹងឃើញថា ការនិយាយច្រើន ឬការសរសេរច្រើនពីរឿងពុករលួយក្នុងកាសែតមិនមែនជាសញ្ញាថា អំពើពុករលួយមានច្រើននោះឡើយ។
នៅប្រទេសហ្វ៊ីលីពីន កាសែតនិយាយច្រើនអំពីរឿងពុករលួយជាងនៅប្រទេសប៉ាគីស្ថានជាងនៅប្រទេសភូមា ឬជាងប្រទេសថៃ ។ នៅប្រទេសឥណ្ឌា កាសែតសរសេរច្រើនពីអំពើពុករលួយជាងនៅប្រទេសស្រីលង្កា ។ ប៉ុន្តែការណ៍ពិត រឿងពុករលួយមាននៅគ្រប់ប្រទេសទាំងឡាយនេះ ប្រហាក់ប្រហែលគ្នាទាំងអស់ ។
តាមការស្រាវជ្រាវរបស់លោក ហ្វ៊ីរនីវា៉ល់ (Furnivall) នៅប្រទេសឥណ្ឌូណេស៊ីសម័យអាណានិគមហូឡង់ រឿងពុករលួយមិនដែលកើតឡើងសោះ ។ ចំណែកនៅប្រទេសភូមាវិញក្នុងសម័យជាមួយគ្នា មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ជាច្រើនបានប្រព្រឹត្តអំពើពុករលួយ ។ តែសព្វថ្ងៃនេះវិញ ប្រទេសឥណ្ឌូណេស៊ីមានរឿងពុករលួយដូចប្រទេសដទៃទៀតដែរ ។
នៅប្រទេសទន់ខ្សោយដែលមានការពុករលួយ អាជ្ញាធរជាចោរដែលមានឯកសណ្ឋាន
លោកគុណណាមីរដាល (Gunna myrdal) អ្នកប្រាជ្ញខាងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច ជាតិស៊ុយអែតដ៏ល្បីល្បាញនៅលើឆាកអន្តរជាតិបានសរសេរតំណាលពីការពិសោធរបស់លោកនៅទីក្រុងញូវដេល្លីអំពីរឿងពុករលួយថា ៖
«ថ្ងៃមួយខ្ញុំនិយាយទៅកាន់មិត្តភក្តិខ្ញុំម្នាក់ ដែលជាជនជាតិក្លិង្គ (គេជាភ្នាក់ងារក្រុមនគរបាល) ថា «ម៉េចបានជាឯងមិនប្រើច្បាប់ធ្វើទោសអ្នកបើកឡានតាក់ស៊ី ដែលមិនគោរពច្បាប់ចរាចរនោះ?» ។ មិត្តខ្ញុំបានឆ្លើយវិញថា «មិនបានទេលោក ព្រោះតែកាលណាខ្ញុំចូលទៅជិត វាៗមុខជាឆ្លើយប្រាប់មកខ្ញុំវិញថា ចៀសឱ្យឆ្ងាយ ព្រោះបើពុំដូច្នេះទេវានឹងដើរប្រាប់គេឯងថា ខ្ញុំបានកំហែងទារយកលុយវាចំនួនដប់រូពី ហើយបើខ្ញុំខំប្រកែកយា៉ងណាក៏ដោយក៏គ្មាននរណាគេជឿខ្ញុំដែរ» ។
លោកមីរដាល បានសរុបសេចក្តីថា «ឧទាហរណ៍មួយនេះបង្ហាញឱ្យឃើញថា សង្គមនេះបានទុកអំពើពុករលួយជាការធម្មតា ប្រជារាស្ត្រទុកប៉ូលិសជាអ្នកជិះជាន់រាស្ត្រខ្សត់ ខ្សោយ ។ ការមិនគោរពច្បាប់ចេះតែមាន ដោយគ្មាននរណាមួយជួយឈឺឆ្អាល ។ គេទាំងអស់គ្នាទុកឱ្យអំពើនេះក្លាយជារឿងធម្មតាទៅវិញ» ។
នៅប្រទេសទន់ខ្សោយ ដែលអំពើពុករលួយបានរីករាលដាលគ្រប់កន្លែង គេតែងនិយាយថា «ប៉ូលិសជាចោរដែលមានឯកសណ្ឋាន ។ ស្មៀនសាលាក៏ត្រូវសូកដើម្បីឱ្យសំណុំរឿងឡើងទៅលើ។ ក្រសួងគយមិនព្រមអនុញ្ញាតឱ្យរបស់ចេញមកលក់នៅផ្សារ បើគេមិនសូក» ។ ឯអ្នកនៅធ្វើការក្រោមបង្គាប់សុខចិត្តទិញឡានពីនាយចៅហ្វាយ ថ្លៃជាងទិញនៅហាងព្រោះចង់ផ្គាប់ចិត្តចៅហ្វាយ ។ ការបន្លំលុយកើតក្នុងការទិញអីវ៉ាន់សំណងដេញថ្លៃ ឬពេលមានបេសកកម្មទៅក្រៅប្រទេស ម្តងៗ» ។
នៅពេលដែលសង្គមកំពុងផ្លាស់របបគ្រប់គ្រងពីមួយទៅមួយ អំពើពុករលួយដែលបានកើតឡើងក្នុងសង្គមចាស់ ក៏ត្រូវអាជ្ញាធរយកមកលាតត្រដាងឱ្យសាធារណជនឃើញ ដើម្បីដាក់កំហុសឱ្យទៅរបបសង្គមចាស់ ។ តែក្នុងពេលដដែលនេះ បើអាជ្ញាធរ ឬអ្នកកាន់អំណាចថ្មី គ្មានវិធានការអ្វីឱ្យច្បាស់លាស់ក្នុងការកម្ចាត់ឬបង្ក្រាបអំពើនេះ ភ្លាមៗទេ អំពើនេះនឹងរីករាលដាលកាន់តែច្រើន ឡើងៗ ។
ក្រោយពីរដ្ឋប្រហារមិនសម្រេចនៅថ្ងៃទី៣០ កញ្ញា ១៩៦៥ នៃគណបក្សកុម្មុយនីស្ត និងក្រោយពីការដណ្តើមអំណាចរបស់លោក ស៊ូ ហារតូ និងលោកណាស៊ូសុន ពីលោកស៊ូការណូ មតិមហាជននៅប្រទេសឥណ្ឌូណេស៊ី បានផ្ទុះឡើងដើម្បីប្រឆាំងនឹងបញ្ហាពុករលួយ ព្រោះជាយូរមកហើយបញ្ហានេះត្រូវអ្នករដ្ឋការខាងលើបំបិទទុកមិនឱ្យនិយាយ ឬសរសេរ ។
គណៈកម្មការមួយដើម្បីជួយដោះស្រាយបញ្ហាពុករលួយ ត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយរដ្ឋាភិបាលលោកស៊ូ ហារតូ ។ គណៈកម្មការនេះបានរកឃើញក្រុម ឬ «ក្លឹប» មួយដែលកាន់កាប់ធនាគារជាច្រើន ។ ធនាគារនេះហើយដែលជាកន្លែងបំបាត់ និងបន្លំលុយជាតិ និងលុយឯកជនដែលគេយកទៅដាក់។ ធនាគារទាំងអស់នេះបានបើកលុយឱ្យមិត្តភក្តិរបស់ខ្លួនខ្ចី ដោយឥតមានសំបុត្រធានា ឬបង្កាន់ដៃអ្វីឡើយ ។ នៅថ្ងៃទី២៩ សីហា ១៩៦៧ មានធនាគារ១៥ ត្រូវរដ្ឋាភិបាលលោកស៊ូ ហារតូ បញ្ជាឱ្យបិទទ្វារ ព្រមទាំងឆែកឆេរដោយក្រសួងមានសមត្ថកិច្ច ។ គួរកត់សម្គាល់ថា ក្នុងចំណោមធនាគារទាំង១៥នេះ មានធនាគារមួយដែលជាធនាគារយោធា ។
គណៈកម្មការត្រួតពិនិត្យរឿងធនាគារនេះ បានចេញជាសេចក្តីរាយការណ៍មួយដែលបង្ហាញថា មានមូលប្បទានប័ត្រ ចំនួន៣៩.០០០សន្លឹក ដែលធនាគារបី ខុសៗគ្នាធ្វើបន្លំក្លែង ក្លាយ ។ នាយទាហានជាន់ខ្ពស់ម្នាក់បានបង្វែរ និងបន្លំលួចលុយបានពីធនាគារមួយមានចំនួនជាង១២០លានរូពីយ៉ា ។ ទីបំផុតគណៈកម្មការនោះបានប្រមូលលុយមកវិញ បានតែ៥០លានទេ ឯចំណែក៧០លាននោះត្រូវបាត់ ហើយនាយទាហានរូបនោះបានគេចខ្លួនបាត់ទៅរស់នៅឯបរទេស ។
បញ្ហាពុករលួយបានច្រានប្រទេសឥណ្ឌូណេស៊ីឱ្យធ្លាក់ក្នុងសេចក្តីអន្តរាយស្ទើរតែកែលែងកើតក្នុងសម័យលោក ស៊ូ ការណូ ។ សេចក្តីបារម្ភនេះ បានបង្ហាញឱ្យឃើញច្បាស់ក្នុងពាក្យសម្តីរបស់លោកឧត្តមសេនីយ៍ ណាស៊ូសុន ដែលលោកបានថ្លែងទៅកាន់និស្សិតនៅកោះស៊ូមា៉ត្រា ខាងជើង កាលពីថ្ងៃទី២៦ សីហា ១៩៥៧ មានសេចក្តីថា ៖
«ជនជាតិឥណ្ឌូណេស៊ីជំពូកនេះមិនត្រឹមតែមិនបានធ្វើឱ្យសង្គមឥណ្ឌូណេស៊ីបានរីកចម្រើន ចាប់តាំងពីថ្ងៃឯករាជ្យមកទេ វាថែមទាំងច្រានប្រទេសយើងនេះឱ្យធ្លាក់ក្នុងជំងឺមហារីក គឺជំងឺពុករលួយនេះ» ។
នៅថ្ងៃទី១១ សីហា ១៩៦៧ កាសែតហ្សាការតា បានសរសេរថា ក្រសួងមានសមត្ថកិច្ចបានចាប់បានជនមួយក្រុមចំនួន១៧នាក់ ដែលខ្លះជាមន្ត្រីទាហានជាន់ខ្ពស់ ដែលបានបង្កើតជាក្រុមចោរ (Mafia) សម្រាប់លក់គ្រឿងសស្ត្រាវុធឱ្យឯកជន និងបានប្រព្រឹត្តអំពើឧក្រិដ្ឋ ផ្សេងៗ ។
កាសែតដដែលនេះបានសរសេររៀបរាប់ទៀតថា ៖
«នាយទាហានធំម្នាក់បានបញ្ជាឱ្យកូនទាហានម្នាក់ ចេញទៅបំពេញបេសកកម្មនៅក្រៅទីក្រុងហ្សាការតា ព្រមទាំងបានប្រគល់កាំភ្លើងថ្មីមួយដើម និងប្រាក់ចំនួន៦.០០០ទៅ១៥.០០០រូពីយ៉ា ទុកជាបៀវត្សរ៍សម្រាប់មួយខែ ។ កូនទាហាននោះយកកាំភ្លើងទៅលក់ឱ្យឯកជនបានតម្លៃ១១.០០០រូពីយ៉ា ហើយស្ទើរតែរាល់ខែ គេតែងសង្កេតឃើញនាយទាហានខាងលើនេះបញ្ជូនកូនទាហានដដែលឱ្យទៅបំពេញបេសកកម្មឯក្រៅក្រុង ។ ទីបំផុតក្រសួងសមត្ថកិច្ចបានចាប់ឃើញភស្តុតាងជាក់លាក់ថា លុយដែលបានមកពីលក់កាំភ្លើងនោះ បានយកមកប្រគល់ឱ្យនាយចៅហ្វាយខ្លួន ហើយលុយនេះបានចែកចាយហ៊ុនគ្នារវាងនាយទាហាន និងកូនទាហានរបស់ខ្លួន» ។
កាសែតដដែលបានបន្តទៀតថា ក្រសួងសមត្ថកិច្ចបានចូលទៅក្នុងផ្ទះមួយនៅសង្កាត់ហ្សាទីប៉េតាំបួរា៉ (Djatipetambura) នៃក្រុងហ្សាការតា ហើយឃើញមានទុកស្តុកកាំភ្លើងចំនួន១១ដើម ព្រមទាំងមូលប្បទានប័ត្រចំនួន១០សន្លឹកដែលពុំទាន់យកទៅបើក ។
កាសែត «ស៊ីណាហារ៉ាប៉ាំង» ចុះថ្ងៃទី៧ សីហា ១៩៦៧ បានសរសេររឿងមួយថា ៖
«កប៉ាល់ដែលដឹកសំណប៉ាហាំង (Etain) ពីបង់កា (Banka) ត្រូវបាត់រាល់យប់ដោយគ្មាននរណាមួយដឹង ឬតាមដានឃើញ ។ ក្នុងមួយយប់មានកប៉ាល់មួយដែលគេចបាត់ ។ ក្រោយមកក្រសួងសមត្ថកិច្ចបានរកឃើញថា អ្នកដែលបន្លំនិងលូកដៃក្នុងរឿងពុករលួយនេះ គឺជាក្រុមនាយទាហានមួយក្រុម ព្រោះនៅថ្ងៃទី៧ សីហា ១៩៦៧ ក្រសួងសមត្ថកិច្ចបានចាប់កប៉ាល់មួយដែលដឹកសំណបា៉ហាំងតម្លៃប្រហែល២០.០០០ដុល្លារម៉ាឡេស៊ីនៅកំពង់ផែ តាំងយូសតៃ (Tanyos Tai) ហើយអ្នកដែលទទួលខុសត្រូវក្នុងរឿងនេះគឺនាយទាហានជាន់ខ្ពស់ម្នាក់» ។
សព្វថ្ងៃអំពើពុករលួយនៅប្រទេសនេះបានថយឥទ្ធិពលជាច្រើន ដោយសាររដ្ឋាភិបាលកណ្តាលបានចាត់វិធានការ ភ្លាមៗ និងម៉ឺងមា៉ត់បំផុត ។
សង្គមវិទូខ្លះមើលឃើញផលប្រយោជន៍នៃអំពើពុករលួយ
មានអ្នកខ្លះចាត់អំពើពុករលួយជា «ខ្លាញ់» ឬ «ប្រេង» សម្រាប់រំអិលកង់ ឬស្ពឺនៃម៉ាស៊ីនគ្រប់គ្រងឱ្យបានដើរស្រួល ។ អ្នកខ្លះទៀតទុកអំពើពុករលួយ ឬសំណូកនេះជាថ្នាំលើកកម្លាំង ដើម្បីបំពេញកិច្ចការអ្វីមួយ ។
មានអ្នកជំនួញម្នាក់បានជជែកយ៉ាងម៉ឺងម៉ាត់ថា អំពើពុករលួយមិនមែនជាអំពើអាក្រក់ទាំងអស់ដូចយើងតែងស្មាននោះទេ ។ គាត់បានអះអាងថា «សំណូក» ដែលយើងចាត់ជា «របស់ដែលបង្កើតអំពើពុករលួយ» នោះជា «ខ្លាញ់» ឬជាមធ្យោបាយដើម្បីឱ្យគោលបំណងរបស់គាត់បានសម្រេច ។ គាត់បានជជែកតទៅទៀតថា គោលដៅបញ្ចប់នៃអំពើដែលអាក្រក់នោះ មិនមែនត្រឹម «សំណូក» នោះទេ ។ នេះជាឧទាហរណ៍ដែលគាត់បានយកមកសំអាង ការសុំច្បាប់សង់អគារ ការសុំច្បាប់ចេញទៅស្រុកក្រៅ គាត់ថា «សំណូក» ដែលយកទៅឱ្យអ្នករដ្ឋការពីលើដែលគេជាអ្នកសម្រេចការនេះឱ្យឆាប់កើត គឺជា «ឥវ៉ាន់» ឬជា «របស់» ដែលគាត់យកទៅប្តូរ ឬទៅទិញដើម្បីយកសេរីភាពរបស់គាត់ប៉ុណ្ណោះ ។ គាត់បន្តទៀតថា បើគាត់មិនសូកទេ កិច្ចការរបស់គាត់នឹងមិនបានសម្រេច ។
អ្នកជំនួញដដែលនេះបានអះអាងទៀតថា បើគាត់យកលុយទៅសូកអ្នកធំ ដើម្បីដេញអ្នកខ្សត់ខ្សោយដែលគេត្រូវបាន ឬត្រូវមានសេរីភាពដូចគាត់ដែរនោះ ដូចជាទិញកន្លែង សំខាន់ៗសម្រាប់សាច់ញាតិ ឬមិត្តភក្តិរបស់គាត់ គាត់ថាអំពើនេះមិនត្រូវ ហើយគ្មានសីលធម៌ ហើយអាចចាត់ទុកជា «អំពើពុករលួយ» ។
មានអ្នកប្រាជ្ញាខាងសង្គមវិទ្យាខ្លះក៏បានអះអាងថា «អំពើពុករលួយ» មិនមែនអាក្រក់ទាំងអស់ទេ ។
លោកវៃណើរ (Weiner) បានយល់ថា «សំណូក ធ្វើឱ្យ«ស្ពឺ» នៃការគ្រប់គ្រងដើរស្រួល ព្រោះការគ្រប់គ្រង នីមួយៗមានច្បាប់ និងបទបញ្ញត្តិច្រើនពេក ម្ល៉ោះហើយបើមិនសូក អ្នករកស៊ីនឹងឈប់រកស៊ី ហើយទីបំផុតសេដ្ឋកិច្ចនឹងរលំ» ។
លោកវៃណើរ ហ៊ានអះអាងតទៅទៀតថា បើសង្គមណាហា៊នបង្ខំឱ្យយកច្បាប់ និងបទប្បញ្ញត្តិមកប្រព្រឹត្តឱ្យបានត្រឹមត្រូវឥតខ្ចោះ សេដ្ឋកិច្ចនៃសង្គមនោះមុខតែគាំងមិនទៅមុខ ។
ក្នុងគំនិតដែលសំអាងថា អំពើពុករលួយខ្លះអាចផ្តល់សេចក្តីចម្រើន លោកខលិនឡី បានសរសេរថា ៖
«រឿងនេះបានផ្ទុះឡើងនៅប្រទេស អ៊ូហ្គង់ដា ទ្វីបអាហ្វ្រិក នៅពេលដែលរដ្ឋសភាប្រទេសនេះ បានបើកសម័យប្រជុំនៅថ្ងៃទី១១ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៩៦៣ ។ ក្នុងពេលនោះ លោករដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងផ្សាយព័ត៌មានបានត្រូវតំណាងសភាជាច្រើនចោទថា លោកបានទទួលសំណូក និងជាមនុស្សពុករលួយ ដោយលោកឱ្យសិទ្ធិផ្តាច់មុខទៅក្រុមហ៊ុនអាមេរិកាំងមួយលក់វិទ្យុទូរទស្សន៍ ។ លោករដ្ឋមន្ត្រីរូបនេះបានអះអាងថា ការដែលឱ្យសិទ្ធិផ្តាច់មុខទៅក្រុមហ៊ុនតែមួយនេះ គឺមកពីក្រុមហ៊ុននេះបានសន្យានឹងដំឡើងប៉ុស្តិ៍វិទ្យុទូរទស្សន៍មួយយ៉ាងទំនើបបានថោក ហើយរហ័សទៀត។ បើប្រៀបទៅនឹងប្រទេសជិតខាង គឺប្រទេសកេនយ៉ា ដែលដេញថ្លៃរវាងក្រុមហ៊ុនច្រើន តែដល់ចុងក្រោយរដ្ឋត្រូវអស់លុយជាច្រើនទៅវិញ នៅទីបំផុតរដ្ឋត្រូវខាត» ។
ដោយសំអាងទៅលើរឿងខាងលើនេះ លោកឡី បានអះអាងថា អំពើខាងលើនេះមិនមែនជាអំពើពុករលួយទេ ហើយបើសិនជាគេទុកអំពើនេះជាអំពើពុករលួយ អំពើពុករលួយនេះបានផ្តល់នូវការចម្រើនទៅវិញ ។
រឿងមួយទៀតដែលលោកឡី បានយកមកលាតត្រដាងក្នុងការដោះស្រាយជំហររបស់លោកគឺ ៖
«នៅទីក្រុងកាំប៉ាឡា ប្រទេសអ៊ូហ្គង់ដា ក្នុងខែសីហា ១៩៦៣ សាលាក្រុងបានលក់ដីមួយកន្លែងឱ្យទៅលោកម្នាក់ដែលជាមិត្តនឹងអ្នកតំណាងរាស្ត្រម្នាក់ក្នុងគណបក្សកាន់អំណាច ។
អ្នកទិញសន្យាថា នឹងយកដីទៅសង់កន្លែងចាក់សាំង សាលាក្រុងលក់ដោយតម្លៃថោកបំផុតគឺ៤.០០០ផោន (តម្លៃដែលត្រូវលក់ប្រហែល១១ពាន់ផោន) ក្រោយមកមិត្តអ្នកតំណាងរាស្ត្រដែលជាម្ចាស់ដីនេះលក់ទៅឱ្យក្រុមហ៊ុនប្រេងកាតមួយបានតម្លៃ៨ពាន់ផោន ។
ខាងគណបក្សប្រឆាំងបានយករឿងនេះមកពិភាក្សា ហើយចោទទៅគណបក្សកាន់អំណាចថា ការលក់នេះគឺជាអំពើពុករលួយព្រោះផ្អែកទៅលើបក្សនិយមម្យ៉ាង ហើយម្យ៉ាងទៀត តម្លៃវាថោកពេក ដូច្នេះធ្វើឱ្យខាតដល់ប្រយោជន៍សាធារណៈ ។ ច្បាប់ត្រូវតែលក់ឱ្យអ្នកណាដែលឱ្យតម្លៃច្រើនជាងគេ ។ ម្ល៉ោះហើយការលក់នេះគ្មានអ្វីជាសំអាងឡើយ» ។
លោកឡី វែកញែកតទៅទៀតថា មុននឹងថាអំពើនេះ ឬអំពើនោះជាអំពើពុករលួយ ត្រូវជីកឫសគល់ឱ្យបានល្អិតល្អន់សិន ។ ដូចជាក្នុងរឿងទាំងពីរខាងលើនេះ លោកឡី បានចោទសួរថា តើអំពើទាំងពីរនេះចាត់ជាអំពើពុករលួយដែរ ឬអ្វី ?
ទីបំផុតលោកឡី បានសន្និដ្ឋានថា ៖
«បើអំពើដែលកើតឡើងនោះអាចហុចផលដល់រាស្ត្រ ដល់អ្នករដ្ឋការតូចតាច អំពើនោះមិនពុករលួយទាំងអស់ទេ» ។
«រឿងដែលស្តេចពីដើមយកពន្ធដារត្រឹមត្រូវតាមច្បាប់រដ្ឋ តើអំពើនេះចាត់ជាអំពើពុករលួយដែរឬ?» ។
បើតាមលោកឡី អំពើដែលធ្វើទៅខុសច្បាប់ទើបចាត់ជាអំពើពុករលួយ ហើយបើច្បាប់នោះវាតឹងតែងពេកអំពើពុករលួយជា «ខ្លាញ់» សម្រាប់ឱ្យស្ពឺនៃការគ្រប់គ្រងដើរស្រួល ឬឱ្យសេដ្ឋកិច្ចបានដើរទៅមុខ ។
បើតាមយោបល់អ្នកប្រាជ្ញជាច្រើន ចំណុចសំខាន់ដែលអាចចាត់ទុកថា អំពើនេះ ឬអំពើនោះពុករលួយ ឬមិនពុករលួយ គឺមិនមែនសេចក្តីសម្រេច ឬផលដែលចេញពីអំពើនោះទេ ។ អំពើ «ពុករលួយ» គឺជាគំនិតក្នុង ជាឥរិយាបទឬជាគោលបំណងរបស់មនុស្សដែលអាចចេញមកជាអំពើដែលអាចចាត់ទុកជាអំពើពុករលួយ ឬមិនពុករលួយ ។
៣-គេច្រើនយកមនុស្សណាដែលមានឈ្មោះល្អត្រឹមត្រូវជាខែលដើម្បីបំបិទគំនិតបន្លំអ្នកកណ្តាល ។ គឺជាអ្នកកណ្តាលនេះហើយដែលយកឈ្មោះរបស់លោកនេះទៅលក់ ។ ឯសំណូកធ្លាក់មកលើដៃអ្នកកណ្តាលទាំងអស់ ។
អ្នកសូក អ្នកកណ្តាល អ្នកទទួលសំណូក
អ្នកសូក អ្នកកណ្តាល និងជាអ្នកយកសំណូក
ដើម្បីឱ្យកិច្ចការបានដើរស្រួល អ្នកជំនួញច្រើនប្រើ «អំណាចលុយ» ទិញទឹកចិត្តនៃអ្នករដ្ឋការ ។ នៅឆ្នាំ១៩៥១-៥២ជនជាតិជប៉ុនជាច្រើនបានកត់សម្គាល់ថា អ្នករដ្ឋការ ធំៗដែលធ្លាប់មានការទាក់ទង ឬមានអានុភាពទៅលើក្រុមហ៊ុន ឬឧស្សាហកម្មណាមួយ ពុំដែលមានឧបសគ្គអ្វីឡើយក្នុងការរកកន្លែងធ្វើការនៅក្នុងក្រុមហ៊ុនឧស្សាហកម្មនេះដល់ខ្លួនចេញពីតំណែងរដ្ឋបាលទៅ ។ ការកត់សម្គាល់នេះមានច្រើនស្ទើរនៅគ្រប់ប្រទេស ។ យោងទៅតាមឯកសារផ្សេងៗក្រុមហ៊ុន ធំៗគ្រោងទុកប្រហែល១៥ភាគរយនៃថវិកាសម្រាប់ទុកទទួលភ្ញៀវរបៀបនេះ ។ សកម្មភាពបញ្ចុកប្រស៊ីមានដូចជាឱ្យប្រាក់ ឬឱ្យ «ជំនូន» ពេលថ្ងៃបុណ្យរំលឹកថ្ងៃកំណើត នាំស៊ីផឹករហូតដល់ទិញស្រីញីឱ្យ ។
សភាពនៃអំពើពុករលួយ
ក្រោយពីបានសិក្សាលើសភាព ផ្សេងៗនៃអំពើពុករលួយមក យើងអាចចែកអំពើពុករលួយបាន៤យា៉ង ធំៗគឺ ៖
១-ការសូក ឬការស៊ីសំណូក ។
២-ការគៃបន្លំថវិកា ឬសម្បត្តិជាតិ ដោយប្រើកម្លាំង ឬដោយវិធី ផ្សេងៗដោយលួចលាក់ឬដោយចេញមុខ ។
៣-បក្សពួកនិយម ។
៤-អំពើពុករលួយមិនដឹងខ្លួន ។
អំពើទាំង៤ប្រភេទនេះ ទោះជាមានលក្ខណៈខុសគ្នាយ៉ាងណាក៏ដោយ អំពើនេះមានគោលបំណងដូចគ្នា គឺយកប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួនដាក់ខ្ពស់ជាងប្រយោជន៍រួម បំពានច្បាប់ ករណីយកិច្ច និងលែងស្គាល់ការទទួលខុសត្រូវ ។
អំពើពុករលួយតាមការសូក ប្រព្រឹត្តឡើងដោយមានមនុស្សពីរនាក់គឺ អ្នកសូក និងអ្នកទទួលសំណូក ។ ជួនកាលមានមនុស្សកណ្តាលម្នាក់ជាអ្នករត់ការ និងជាអ្នកដែលយល់ចិត្តគំនិត និងគោលបំណងនៃអ្នកសូក និងអ្នកទទួលសំណូក ។ អំពើនេះច្រើនប្រព្រឹត្ត??
ចែករំលែកព័តមាននេះ