ល្ខោនពោលស្រីជាកូនបង្កើតល្ខោនព្រះរាជទ្រព្យ
ល្ខោនពោលស្រី គឺជាទម្រង់ល្ខោនច្រៀងរាំបុរាណមួយដែលមានលក្ខណៈស្រដៀងគ្នានឹងសិល្បៈល្ខោនក្បាច់បុរាណដែរ ទាំងតន្ត្រីប្រគំជូនល្ខោន ទាំងសម្លៀកបំពាក់សំពត់ អាវស្បៃ មកុដ ក្បាំង
ល្ខោនពោលស្រី គឺជាទម្រង់ល្ខោនច្រៀងរាំបុរាណមួយដែលមានលក្ខណៈស្រដៀងគ្នានឹងសិល្បៈល្ខោនក្បាច់បុរាណដែរ ទាំងតន្ត្រីប្រគំជូនល្ខោន ទាំងសម្លៀកបំពាក់សំពត់ អាវស្បៃ មកុដ ក្បាំង
ល្ខោនពោលស្រី គឺជាទម្រង់ល្ខោនច្រៀងរាំបុរាណមួយដែលមានលក្ខណៈស្រដៀងគ្នានឹងសិល្បៈល្ខោនក្បាច់បុរាណដែរ ទាំងតន្ត្រីប្រគំជូនល្ខោន ទាំងសម្លៀកបំពាក់សំពត់ អាវស្បៃ មកុដ ក្បាំង ប្រដាប់ដៃជើង និងអ្នកសម្តែង គឺសុទ្ធតែស្រីទាំងអស់ សូម្បីតែតួអង្គប្រុសក៏ដោយ ។
យោងតាមសៀវភៅ «ទស្សនីយភាពខ្មែរ» លើកឡើងថា ប៉ុន្តែបើពិនិត្យលើរបៀបសម្តែងវិញ សង្កេតឃើញថា មានភាពខុសគ្នាឆ្ងាយពីទម្រង់ល្ខោនបុរាណខ្មែរ ឬល្ខោនព្រះរាជទ្រព្យខ្មែរ ព្រោះល្ខោនក្បាច់បុរាណខ្មែរ ដែលមានតួសុទ្ធតែ ស្រីៗ បញ្ចេញតែកាយវិការដ៏ទន់ភ្លន់ ប្រណីតទៅតាមទំនុកចម្រៀងរបស់ក្រុមអ្នកច្រៀងជាពួក មិនមាននិយាយ ឬច្រៀងខ្លួនឯងឡើយ ។ ផ្ទុយទៅវិញនៅក្នុងទម្រង់ល្ខោនពោលស្រី ដែលក្បាច់បាតយកតាមលំអានល្ខោនក្បាច់ខ្មែរបុរាណ ឬល្ខោនព្រះរាជទ្រព្យនោះ ក្រៅពីពាក្យពោលដែលរៀបរាប់សាច់រឿង ឬកាត់កងឆាកដោយអ្នកពោលស្រី សិល្បការិនី អ្នកសម្តែងទាំងតួអង្គប្រុស សុទ្ធតែត្រូវរាំច្រៀង ឬនិយាយខ្លួនឯងទាំងអស់ ដែលពាក្យបច្ចេកទេសនៅក្នុងទម្រង់នេះនិយមហៅថា «ច្រៀងឯងរាំឯង» ។ ឯតួអង្គដែលពាក់មុខដូចជាយក្ស ស្វា ឥសី ជាដើម ពេលត្រូវនិយាយ គឺត្រូវបង្ហើបមុខរុញឡើងលើហើយនិយាយ ។ លក្ខណៈនេះឃើញមានភាពដូចគ្នាបេះបិទនឹងទម្រង់សិល្បៈយីកេ ដែលសម្តែងរឿង បុរាណៗ ដែលមានតួយក្ស តួស្វា តួគ្រុឌ ជាដើមនោះ ។ ឯសិល្បករ ប្រុសៗ អាចដើរតួជាឥសី ត្លុកកំប្លែង និងតួអង្គសត្វ ផ្សេងៗដូចជាសេះជាដើម ។
ចំពោះប្រភព កាលបរិច្ឆេទកំណើត និងការវិវឌ្ឍរបស់ទម្រង់ល្ខោនពោលស្រីនេះវិញ អ្នកស្រាវជ្រាវមិនទាន់បានសិក្សាឱ្យហ្មត់ចត់នៅឡើយទេ ប៉ុន្តែបើតាមការសង្កេតឃើញថា ទម្រង់នេះមានតែនៅក្នុងស្រុក ខ្លះៗនៃខេត្តកណ្តាល ដូចជាស្រុកកៀនស្វាយ និងស្រុកខ្សាច់កណ្តាលប៉ុណ្ណោះ ហើយបើតាមព័ត៌មាន ខ្លះៗដែលបានទទួលរួចមកហើយនោះនាំឱ្យក្រុមអ្នកស្រាវជ្រាវមានគំនិតជាបណ្តោះអាសន្នថា ល្ខោនពោលស្រីនេះ គឺជា«កូនបង្កើតរបស់ល្ខោនព្រះរាជទ្រព្យ» ។
ក-អាចកើតមានឡើងក្នុងសម័យលង្វែក ពិសេសក្នុងរជ្ជកាលព្រះបរមខត្តិយាមហាចន្ទរាជា (១៥១៦-១៥៦៦) ព្រោះឯកសារមួយចំនួនបានឱ្យដឹងថា ព្រះអង្គជាព្រះមហាក្សត្រប្រកបដោយកិត្យានុភាព និងមានព្រះកិត្តិយសក្រអូបនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រជាតិកម្ពុជា ។ ព្រះអង្គទ្រង់រាជ្យប្រកបដោយទសពិធរាជធម៌ ព្រះអង្គទ្រង់បានប្រមូល និងសម្រិតសម្រាំងអស់អ្នកប្រាជ្ញរាជបណ្ឌិតទាំងខាងផ្លូវលោក ទាំងខាងផ្លូវធម៌ ទាំងព្រះសង្ឃ និងគ្រហស្ថ ព្រមទាំងគម្ពីរ ដីកា ក្រាំង សាស្ត្រា ឯកសារទាំងអស់ទុកជាគ្រឹះព្រះនគរ ហើយទ្រង់បានលើកតម្កើងការកសាងវប្បធម៌ជាតិ មានចាត់ឱ្យហាត់ល្ខោនប្រុស ល្ខោនស្រីចម្រៀង តូរ្យតន្ត្រីសព្វបែបយា៉ងសម្រាប់ជាព្រះឥស្សរិយយសជាដើមផង… ។
ខ-ឬមួយល្ខោនពោលស្រីនេះ អាចកើតមាននៅក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទស្រីសុរិយោពណ៌ (១៦០៣-១៦១៨) ដែលទ្រង់សោយរាជ្យនៅរាជវាំងកោះស្វាកែត (សព្វថ្ងៃហៅកោះនរា) ស្រុកព្រៃល្វាផ្អែម គឺស្រុកល្វាឯម ដែលស្ថិតមិនឆ្ងាយប៉ុន្មានពីស្រុកកៀនស្វាយ ក្នុងខេត្តកណ្តាល ដែលមានក្រុមសិល្បៈល្ខោនពោលស្រីសព្វថ្ងៃនេះឯង ។
ឯកសារខ្លះបានរៀបរាប់បញ្ជាក់ថា សម្តេចព្រះរាជឱង្ការព្រះស្រីសុរិយោពណ៌បរមរាជា ជាព្រះមហាក្សត្រសឹកមួយអង្គដ៏អង់អាចក្លាហាន។ ព្រះអង្គមានមេទ័ពដ៏ខ្លាំងពូកែ គឺតេជោមាស និងតេជោយ៉ត ដែលជាសិស្សជំនិតរបស់លោក។ ព្រះអង្គទ្រង់សោយរាជ្យគ្រប់គ្រងរាស្ត្រប្រជាដោយយុត្តិធម៌ ហើយរៀបចំប្រទេសជាតិឱ្យបានសុខសន្តិភាព និងរីកចម្រើន ។
គ-បើមិនដូច្នោះទេ ទម្រង់ល្ខោនពោលស្រីនេះ អាចកើតមានក្នុងសម័យព្រះរាជសម្ភារពេញតួ (១៦២៩-១៦៣៤) ដែលជាព្រះមហាក្សត្រមួយអង្គទ្រង់ជក់ព្រះទ័យក្នុងវិស័យអក្សរសាស្ត្រណាស់ ហើយដែលពីដំបូងទ្រង់គង់នៅរាជធានីឧដុង្គ រួចព្រះអង្គទ្រង់យាងចេញពីរាជធានីឧដុង្គនេះ ទៅគង់នៅវាំកោះឃ្លោក (សព្វថ្ងៃហៅកោះឧកញា៉តី ស្រុកខ្សាច់កណ្តាល) ដើម្បីបំពេញកិច្ចខាងអក្សរសាស្ត្រ ដែលប្រហែលជាទ្រង់នាំទាំងក្រុមសិល្បៈល្ខោនពោលស្រីនេះមកជាមួយផង ដោយទុកកិច្ចការផែនដីថ្វាយព្រះឧទ័យ ជាព្រះបិតុលា គឺឪពុកមាងារជាឧបរាជឱ្យគង់នៅរាជធានីឧដុង្គមើលកិច្ចការជំនួស ។ ប្រហែលជាមានគ្រូល្ខោនពោលស្រីដែលសល់ពីរាជវាំងកោះឃ្លោកនោះមក ហើយដែលបន្តបង្រៀនក្រុមល្ខោនពោលស្រីនៅកៀនស្វាយ ដែលឃើញមានវត្តមានរហូតមកដល់ថ្ងៃនេះ ។
ឃ-ឬក៏អាចកើតមាននៅក្នុងរាជក្សត្រីអង្គម៉ី (១៨៣៣-១៨៤០) ដែលគង់នៅរាជវាំង កោះស្លាកែត ជិតស្រុកកៀនស្វាយ ក្នុងខេត្តកណ្តាលនោះឯង ?
ទម្រង់ល្ខោនពោលស្រី ក៏ដូចជាទម្រង់សិល្បៈឯទៀតទាំងអស់របស់កម្ពុជា ត្រូវរបបប្រល័យពូជសាសន៍ (១៩៧៥ដល់១៩៧៩) រំលាយខ្ទេច ។
រហូតមកដល់ពាក់កណ្តាលឆ្នាំ១៩៩៩ គិតទៅអស់រយៈពេលជិត២០ឆ្នាំ ក្រោយពីរបបប្រល័យពូជសាសន៍ដួលរលំទៅ ដោយការខំប្រឹងប្រែងរបស់គ្រូ ចាស់ៗ ដែលសេសសល់ ភាគច្រើនជាកសិករក្រីក្រខំប្រមូលអំបែងបែកទាំងឡាយរបស់ល្ខោនពោលស្រីមកផ្តុំគ្នា គួបផ្សំនឹងក្រុមអ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវរបស់ក្រសួងវប្បធម៌ ព្រមដោយការជួយឧបត្ថម្ភគាំទ្រទាំងសម្ភារ និងស្មារតីពីអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលនានាផង ទើបទម្រង់ល្ខោនពោលស្រីបានរស់ឡើងនៅចំពោះមុខទស្សនិកជនជាតិ និងអន្តរជាតិឡើងវិញ ៕
ចែករំលែកព័តមាននេះ